UNG THƯ TỤY VÀ BỆNH TIỂU ĐƯỜNG

Mối liên hệ giữa ung thư tụy và bệnh tiểu đường

Bệnh ung thư tụy và quá trình điều trị ung thư tụy có thể gây ra tiểu đường. Các tế bào ung thư khi phát triển ở tụy sẽ làm tổn thương các mô. Bệnh nhân cũng có thể cần phẫu thuật cắt bỏ một phần hoặc toàn bộ tuyến tụy như một phần của quá trình điều trị (được gọi là “thủ thuật Whipple”). Cả hai điều này đều có thể ảnh hưởng đến lượng insulin mà tuyến tụy tạo ra, từ đó dẫn đến tăng lượng đường trong máu.

Hình 1: Ung thư tụy

Tình trạng tăng đường huyết có hết sau khi điều trị không?

Lượng đường trong máu có thể trở lại bình thường sau khi điều trị ung thư nếu nguyên nhân là do dùng thuốc ví dụ như steroid. Ngược lại, việc tăng đường huyết sẽ tiếp diễn nếu bệnh nhân đã cắt bỏ một phần hoặc toàn bộ tuyến tụy.

Thay đổi lối sống và dùng thuốc có thể giúp ổn định đường huyết. Các chuyên gia dinh dưỡng có thể giúp người bệnh  thay đổi chế độ ăn và lối sống để đường huyết ổn định. Nếu đang dùng thuốc điều trị tiểu đường, người bệnh cần đảm bảo sử dụng thuốc theo đúng chỉ định của bác sĩ.

Chế độ ăn uống ảnh hưởng đến lượng đường trong máu như thế nào?

Thức ăn có thể làm thay đổi nồng độ đường trong máu, đặc biệt là thực phẩm có chứa carbohydrate. Carbohydrate phân giải thành đường trong cơ thể và khiến lượng glucose trong máu bạn tăng lên. Thực phẩm giàu carbohydrate là một phần quan trọng của chế độ ăn uống lành mạnh, không chỉ là nguồn năng lượng chính của cơ thể mà còn cung cấp rất nhiều chất xơ, vitamin A, vitamin C, kali và canxi. Người bệnh không cần phải ngừng ăn carbohydrate nếu bị tiểu đường. Thay vào đó, có thể cải thiện lượng đường trong máu bằng cách thay đổi loại và lượng carbohydrate ăn vào.

Lưu ý: Trong thời gian điều trị ung thư, đừng cố gắng kiểm soát lượng đường trong máu bằng cách nhịn ăn hay ăn ít thức ăn hơn. Việc ăn đủ protein và năng lượng trong khi điều trị là rất quan trọng để giúp cơ thể có đủ sức khỏe. Nếu bị sụt cân hoặc gặp khó khăn trong việc ăn uống, người bệnh cần nói chuyện với chuyên gia dinh dưỡng. Người bệnh có thể cần ăn những thực phẩm giàu năng lượng khiến lượng đường máu tăng lên. Bác sỹ điều trị ung thư có thể giúp người bệnh kiểm soát tình trạng tiểu đường, ví dụ, họ có thể đề nghị thay đổi loại thuốc điều trị.

Thực phẩm nào có chứa carbohydrate?

Thực phẩm có chứa carbohydrate bao gồm:

+ Các loại rau củ giàu tinh bột như khoai tây, khoai lang và ngô

+ Các loại đậu như các loại hạt đậu khô, đậu Hà Lan và đậu lăng

+ Các sản phẩm ngũ cốc như bánh mì, gạo, mì và bánh quy giòn

+ Hoa quả

+ Sữa, sữa chua và sữa đậu nành

+ Đường - đường trắng, nâu, và đường bột, mật ong, mật hoa thùa và các loại thực phẩm có đường, như bánh ngọt, đồ uống có ga và kẹo

Hình 2: Thực phẩm chứa carbohydrate

Thực phẩm không có carbohydrate và không ảnh hưởng đến lượng đường trong máu, bao gồm:

+ Rau không chứa tinh bột

+ Thực phẩm giàu protein không chứa tinh bột như thịt gà, đậu phụ, cá, thịt bò, trứng, các loại hạt

+ Dầu ăn và thịt mỡ

Sử dụng loại carbohydrate nào là tốt nhất?

Không phải tất cả các loại carbohydrate đều ảnh hưởng đến lượng đường trong máu  theo cách giống nhau.

Loại carbohydrate phân giải chậm, ít ảnh hưởng đến lượng đường trong máu và chứa nhiều chất xơ, vitamin và khoáng chất được gọi là Carbohydrate chất lượng cao. Người bệnh nên cố gắng sử dụng loại Carbohydrate này thường xuyên. Ngược lại, carbohydrate chất lượng thấp thường bị phân giải nhanh chóng trong cơ thể và khiến lượng đường trong máu tăng nhanh. Chúng cũng chứa ít chất dinh dưỡng hơn. Do đó, nên cố gắng giảm sử dụng loại carbohydrate này trong khẩu phần ăn hàng ngày. Tham khảo bảng dưới đây để phân biệt giữa hai loại carbohydrate:

Lượng carbohydrate phù hợp là bao nhiêu?

Nên cố gắng ăn đủ 3 bữa mỗi ngày, với khoảng cách mỗi bữa ăn nên lớn hơn 6 tiếng. Việc bổ sung thêm các bữa ăn nhẹ cũng đem lại nhiều lợi ích. Tham khảo thêm thông tin dưới đây về các bữa ăn chính và phụ. Tuy nhiên nếu như bị sụt cân hoặc có khó khăn trong việc ăn uống, người bệnh cần nói chuyện với chuyên gia dinh dưỡng, vì có thể đó là do chế độ ăn hiện tại chưa phù hợp.

Bữa ăn chính

Trong mỗi bữa ăn, nên có ¼ lượng thức ăn là các thực phẩm giàu carbohydrate chất lượng cao (như ngũ cốc nguyên hạt, các loại đậu hoặc củ giàu tinh bột), ¼ lượng thức ăn nên là protein (thịt, cá) và ½ còn lại là các loại rau không chứa tinh bột. Có thể sử dụng thêm 1 ly sữa hoặc 1 hộp nhỏ sữa chua hoặc một bát nhỏ trái cây tráng miệng.

Bữa ăn nhẹ

Hãy dùng thêm một bữa ăn nhẹ giữa các bữa chính nếu như thấy đói hoặc đang cần ăn nhiều calo hoặc nhiều protein, hoặc phải đợi hơn 6 giờ mới tới bữa ăn tiếp theo. Để có  bữa ăn nhẹ lành mạnh, người bệnh có thể tham khảo bảng dưới đây, bằng cách kết hợp 1-2 loại thực phẩm và hãy cố gắng sử dụng 1 thực phẩm giàu protein trong mỗi bữa ăn nhẹ để có thể đáp ứng nhu cầu protein của mình.

Mẹo để bổ sung nhiều protein hơn

Việc bổ sung các thực phẩm giàu protein có vai trò rất quan trọng trong việc giữ cho cơ thể khỏe mạnh, phục hồi và chữa lành các tổn thương. Bên cạnh đó, hầu hết các thực phẩm giàu protein thường không chứa carbohydrate. Do đó, người bệnh không cần phải lo lắng về việc liệu ăn các thực phẩm này có ảnh hưởng đến đường huyết hay không. Hãy tham khảo các mẹo sau đây để bổ sung nhiều protein trong ngày hơn:

Ăn thực phẩm giàu protein trong mỗi bữa ăn chính và bữa ăn nhẹ

Thường xuyên chọn các loại thực phẩm protein không chứa tinh bột, chẳng hạn như:

· Đậu phụ - Có thể thêm vào đồ uống, súp, món bỏ lò, món chiên xào, salad và nước sốt.

· Phô mai - Có thể thêm vào món salad, trứng, bánh nướng xốp, mì sợi và bánh mì sandwich hoặc nấu chảy trong súp, nước sốt và món bỏ lò . Bạn cũng có thể ăn phô mai với trái cây và bánh quy giòn trong bữa ăn nhẹ.

· Trứng - Dùng để làm bánh tart, trứng tráng, ốp la, ăn với bánh mì nướng kiểu Pháp và bánh soufflés. Bạn cũng có thể sử dụng trứng đã nấu chín trong món salad, súp, món hầm hoặc trộn với sốt mayonnaise để thêm vào bánh mì sandwich.

· Các loại hạt - Bạn có thể thêm chúng vào món salad, sữa chua, ngũ cốc và tạo hỗn hợp các loại hạt.

· Bơ hạt - Phết lên bánh mì nướng, bánh mì sandwich và bánh quy giòn, sử dụng cùng sữa chua hoặc ngũ cốc nóng hoặc dùng để chấm trái cây và rau.

· Thịt, cá, gia cầm - Thêm vào món salad, mì ống, súp, trứng tráng, thịt hầm và bánh trứng phồng (souffles).

· Bột protein - Cho vào súp, khoai tây nghiền, sinh tố, ngũ cốc, bánh pudding và món hầm. Hầu hết các loại bột protein đều chứa ít carbohydrate, nhưng hãy kiểm tra thành phần trên nhãn sản phẩm (lưu ý bạn nên chọn loại có ít hơn 4 g đường/mỗi khẩu phần).

Mẹo để có thể nạp nhiều năng lượng hơn

Nếu người bệnh bị sụt cân hoặc khó ăn, hãy tham khảo những mẹo dưới đây để bổ sung thêm năng lượng vào chế độ ăn uống.

· Cho thêm dầu ô liu, dầu hạt cải hoặc dầu quả bơ vào món thịt, rau, món xào, sinh tố và salad của bạn. Các món chiên rán cũng giúp đem lại nhiều năng lượng hơn.

· Chọn thực phẩm từ sữa có hàm lượng chất béo cao như sữa nguyên kem 3,25% và sữa chua nguyên kem.

· Thêm thực phẩm giàu chất béo lành mạnh vào bữa ăn chính và đồ ăn nhẹ, như quả bơ, quả ô liu và các loại hạt. Ăn những thực phẩm này riêng hoặc trộn vào sinh tố hoặc thêm vào món salad.

· Thưởng thức các loại cá nhiều chất béo cho bữa trưa hoặc bữa tối, như cá hồi, cá ngừ, cá thu, cá mòi, cá hồi, cá trích hoặc cá cơm.

· Hãy thử sử dụng các thực phẩm bổ sung dành riêng cho bệnh nhân tiểu đường như đồ  ăn nhẹ hoặc một phần của bữa chính nếu không thể tự nấu ăn. Chuyên gia dinh dưỡng có thể giúp người bệnh chọn loại thực phẩm chức năng phù hợp.

Nguồn: Dịch từ https://sunnybrook.ca Trung tâm Khoa học và sức khỏe Sunnybrook

Đường dẫn: https://sunnybrook.ca/content/?page=handouts-pancreatic-cancer

Biên dịch: Dược sỹ Điều Thị Ngọc Châu, Khoa Dược, Bệnh viện Ung Bướu Hà Nội

Hiệu đính: ThS. BS. Nguyễn Thanh Hằng, Phòng HTQT&NCKH, Bệnh viện Ung Bướu Hà Nội