Tùy vào bệnh nhân cụ thể, xạ trị có thể đóng vai trò điều trị triệt căn, điều trị bổ trợ, điều trị dự phòng hay điều trị triệu chứng.
· Với mục đích triệt căn, xạ trị được thực hiện để tiêu diệt các tế bào ung thư và thu nhỏ khối u trong phổi của người bệnh.
· Với mục đích điều trị bổ trợ, xạ trị giúp giảm nguy cơ tái phát tại chỗ, tại vùng.
· Với mục đích điều trị dự phòng, xạ trị thường được sử dụng để giảm tỉ lệ di căn não ở các bệnh nhân ung thư phổi thể tế bào nhỏ.
· Với mục đích điều trị triệu chứng, xạ trị giúp giảm các khó chịu, đau đớn cho người bệnh
Điều gì xảy ra trong quá trình xạ trị?
Khi xạ trị, bệnh nhân sẽ ở một mình trong phòng điều trị. Các bác sĩ và kỹ thuật viên vận hành có thể nhìn thấy và nghe thấy bạn mọi lúc qua camera trong phòng điều trị. Máy sẽ không chạm vào bạn trong quá trình điều trị và bạn sẽ không cảm thấy gì. Máy sẽ di chuyển xung quanh bạn và phát ra âm thanh ù ù. Thông thường các bác sĩ sẽ căn dặn trước khi bạn xạ trị buổi đầu tiên, tuy nhiên nếu bạn trở nên lo lắng hoặc cảm thấy không khỏe, hãy giơ tay hoặc kêu gọi. Các bác sĩ xạ trị sẽ tạm dừng quá trình điều trị và chăm sóc cho bạn.
Điều trị này sẽ mất bao lâu?
Mỗi lần xạ trị, còn được gọi là phân liều điều trị, thường mất khoảng 10 – 20 phút. Việc điều trị thường được thực hiện từ thứ Hai đến thứ Sáu hàng tuần, mỗi ngày một phân liều điều trị. Tổng số phân liều điều trị tùy vào mục đích điều trị. Với mục đích điều trị triệt căn hoặc điều trị bổ trợ, một đợt xạ trị sẽ mất khoảng 6 đến 7 tuần để hoàn thành. Với mục đích dự phòng não hoặc điều trị triệu chứng, một đợt xạ trị sẽ mất khoảng 2 tuần. Đối với một số trường hợp, xạ trị có thể được kết hợp với hóa trị. Bác sĩ sẽ nói chuyện với bạn về loại điều trị phù hợp nhất và số lần xạ trị (phân liều) cho bạn.
Những lưu ý quan trọng
Trước khi bắt đầu xạ trị và trong quá trình điều trị, cần phải thảo luận với bác sĩ điều trị nếu bạn đang mang thai hoặc cảm thấy có khả năng mang thai. Cả nam và nữ nên sử dụng các biện pháp tránh thai trong và sau khi xạ trị. Một số phương pháp điều trị ung thư có thể gây ra tổn thương cho các tế bào sinh dục như tinh trùng và trứng, có thể dẫn đến bất thường hoặc biến chứng khi sinh. Vì vậy, nên tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi lựa chọn cũng như thời gian sử dụng các biện pháp tránh thai.
Hãy trao đổi với bác sĩ nếu gặp các triệu chứng sau:
· Ho máu hoặc thấy máu trong niêm mạc của bạn
· Trở nên rất mệt mỏi
· Cảm thấy buồn nôn
· Thấy bất kỳ thay đổi nào đối với làn da của bạn
· Cảm thấy không khỏe theo bất kỳ cách nào.
Những điều quan trọng cần thực hiện tại nhà:
· Chăm sóc da của bạn trong và ít nhất 4 tuần sau khi kết thúc quá trình xạ trị.
· Đọc thông tin về những thay đổi trên da và cách chăm sóc da trong quá trình xạ trị.
· Uống thuốc theo quy định của bác sĩ.
Các tác dụng phụ của xạ trị
Các phương pháp điều trị ung thư có thể gây ra tổn thương cho các tế bào bình thường trong cơ thể và có thể gây ra các phản ứng phụ. Các bệnh nhân đều bị các phản ứng phụ khác nhau, và một số người sẽ gặp nhiều tác dụng phụ hơn những người khác.
Bảng dưới đây cho thấy một số tác dụng phụ có thể gặp phải khi xạ trị ung thư phổi. Bạn có thể gặp một vài tác dụng phụ được liệt kê và bạn cũng có thể gặp một số tác dụng phụ chưa được liệt kê.
Nói với bác sĩ về bất kỳ tác dụng phụ nào khiến bạn lo lắng. Tùy từng trường hợp, người bệnh có thể gặp một vài tác dụng phụ được liệt kê hoặc cũng có thể gặp một số tác dụng phụ chưa được liệt kê. Khi lo lắng về bất kỳ tác dụng phụ nào, bạn nên liên hệ ngay với bác sĩ điều trị và làm theo hướng dẫn, ngoài ra, có thể tham khảo các hướng dẫn sau:
Tác dụng phụ sớm: Có thể xảy ra trong quá trình điều trị hoặc trong vài tuần sau khi kết thúc xạ trị và thường biến mất trong vòng 4 tuần |
|
Mệt mỏi và kiệt sức |
· Bạn có thể cảm thấy rất mệt mỏi, kiệt sức, ngủ nhiều và không thể thực hiện các hoạt động bình thường hoặc những việc bạn yêu thích. · Không lái xe hoặc vận hành máy móc nếu bạn đang cảm thấy mệt mỏi. · Ngủ trưa trong thời gian ngắn (mỗi lần chỉ 1 giờ). · Sắp xếp thứ tự ưu tiên cho các nhiệm vụ của bạn để đảm bảo việc sử dụng năng lượng của bạn một cách tốt nhất. · Ăn một chế độ ăn uống cân bằng và uống nhiều chất lỏng (trừ khi bạn bị hạn chế chất lỏng). · Hãy thử một số bài tập nhẹ nhàng hàng ngày. Nghỉ ngơi khi bạn cảm thấy cần thiết. · Hãy để bạn bè và gia đình của bạn giúp đỡ. · Hãy cho bác sĩ hoặc y tá của bạn biết nếu bạn gặp khó khăn trong việc kiểm soát bất kỳ triệu chứng nào được liệt kê ở trên. |
Đau họng hoặc khó nuốt |
· Bạn có thể bị ợ chua, nuốt khó hoặc nuốt đau. · Ăn nhiều bữa nhỏ có nhiều protein và calo. · Tránh ăn thức ăn có tính axit, cay nóng, mặn hoặc cay và tránh uống rượu. · Thêm nước sốt hoặc nước thịt để làm ẩm bữa ăn. · Ngồi thẳng lưng khi ăn. · Khám bác sĩ chuyên gia dinh dưỡng nếu bạn gặp khó khăn khi nuốt hoặc ăn. · Hỏi bác sĩ của bạn để biết thêm thông tin về viêm thực quản · Liên hệ với bác sĩ của bạn càng sớm càng tốt nếu bạn có bất kỳ triệu chứng nào được liệt kê ở trên và chúng đột ngột trở nên tồi tệ hơn. |
Các thay đổi trên da |
· Trong vùng xạ trị, da của bạn có thể trở nên: o Màu đỏ o Ấm, nóng o Khô o Ngứa ngáy o Nhạy cảm hơn. · Các thay đổi trên da thường bắt đầu xuất hiện từ 2 đến 3 tuần sau khi bắt đầu điều trị. Chúng thường bắt đầu ổn định khoảng 2 đến 4 tuần sau khi điều trị xong. · Điều quan trọng là phải chăm sóc da của bạn trong khi điều trị và trong 4 tuần sau khi điều trị theo chỉ dẫn của bác sĩ. · Không gãi vào vùng da bị bệnh và tránh mặc quần áo bó sát gây cọ xát da. · Bảo vệ làn da của bạn khỏi ánh nắng mặt trời. · Hỏi bác sĩ để biết thêm thông tin về các thay đổi da và chăm sóc da trong quá trình xạ trị. · Hãy cho bác sĩ biết nếu bạn có bất kỳ thay đổi nào trên da, họ có thể giúp bạn kiểm soát chúng. |
Ho |
· Bạn có thể bị ho trong khi điều trị. · Hãy cho bác sĩ hoặc y tá của bạn biết nếu bạn có triệu chứng này. |
Buồn nôn và nôn |
· Mặc dù không phổ biến, nhưng bạn có thể cảm thấy buồn nôn hoặc nôn khi xạ trị. · Hãy cho bác sĩ biết nếu bạn cảm thấy bị buồn nôn và nôn, họ có thể giúp bạn quản lý. · Hỏi bác sĩ của bạn để biết thêm thông tin về buồn nôn và nôn trong quá trình điều trị ung thư. |
Tác dụng phụ trung hạn: Có thể xảy ra vài tuần đến vài tháng sau khi xạ trị kết thúc |
|
Thay đổi tại phổi (viêm phổi) |
· Sau khi xạ trị vùng ngực, bạn có thể bị viêm phổi. · Liên hệ với bác sĩ của bạn ngay lập tức, hoặc đến Khoa Cấp cứu của bệnh viện gần nhất nếu bạn cảm thấy khó thở, đau ngực hoặc nhiệt độ từ 38 ° C trở lên. |
Các vấn đề về tim |
· Xạ trị có thể gây sưng nề các mô xung quanh tim của bạn. · Điều này có thể gây ra: o Đau ngực o Các vấn đề về hô hấp, chẳng hạn như khó thở o Nhịp tim bất thường. · Điều này là rất không phổ biến. · Liên hệ với bác sĩ của bạn ngay lập tức, hoặc đến Khoa Cấp cứu của bệnh viện gần nhất nếu bạn cảm thấy khó thở, đau ngực hoặc nhiệt độ từ 38 ° C trở lên. |
Thay đổi cảm giác hoặc ngứa ran ở cổ |
· Bạn có thể có cảm giác giống như bị điện giật hoặc ngứa ran ở cổ, lan xuống cột sống và tứ chi. |
Tác dụng phụ muộn: Có thể xuất hiện vài tháng đến vài năm sau khi xạ trị kết thúc và có thể vĩnh viễn |
|
Các vấn đề ở phổi |
· Xạ trị có thể làm tăng nguy cơ bị thay đổi phổi vĩnh viễn. · Bạn có thể gặp: o Đau ngực o Thở gấp hoặc khó thở o Ho sốt. · Liên hệ với bác sĩ của bạn ngay lập tức, hoặc đến Khoa Cấp cứu của bệnh viện gần nhất nếu bạn bị đau ngực, khó thở hoặc nhiệt độ từ 38 ° C trở lên. |
Tràn dịch màng phổi |
· Bạn có thể bị tích tụ chất lỏng giữa thành ngực và phổi. Điều này có thể khiến bạn tức ngực cũng như cảm thấy khó thở. |
Mệt mỏi và thiếu năng lượng |
· Cảm giác mệt mỏi có thể tiếp tục một thời gian sau khi quá trình xạ trị kết thúc. · Hãy cho bác sĩ biết nếu bạn liên tục mệt mỏi và thiếu năng lượng. |
Các vấn đề ở tim |
· Xạ trị vào vùng ngực có thể làm tăng nguy cơ xuất hiện các vấn đề về tim trong tương lai. · Điều này không phổ biến và có thể không xảy ra cho đến ít nhất 10 năm sau khi điều trị. · Nói chuyện với bác sĩ nếu bạn có bất kỳ lo ngại nào về lợi ích và rủi ro của xạ trị. |
Khó nuốt |
· Bạn có thể gặp khó khăn khi nuốt sau khi xạ trị kết thúc. · Hãy cho bác sĩ biết nếu bạn mắc phải chứng bệnh này. |
Gãy xương sườn |
· Bạn có thể có nguy cơ bị gãy xương sườn. Rủi ro có thể tùy thuộc vào loại điều trị. · Hãy cho bác sĩ của bạn biết nếu bạn bị đau nhói hoặc đau nhức liên tục ở ngực. |
Thay đổi thần kinh |
· Bạn có thể bị yếu, tê, ngứa ran, đau hoặc cảm giác bất thường ở cánh tay, cổ tay, bàn tay hoặc ngón tay. · Các triệu chứng này là do tổn thương các dây thần kinh chạy đến cánh tay của bạn. · Hãy cho bác sĩ của bạn biết nếu bạn gặp bất kỳ triệu chứng nào trong số này, họ có thể giúp bạn kiểm soát chúng. |
Tổn thương tủy sống do xạ trị |
· Xạ trị có thể gây tổn thương tủy sống. · Điều này là hiếm. · Liên hệ với bác sĩ của bạn ngay lập tức, hoặc đến Khoa Cấp cứu của bệnh viện gần nhất nếu bạn có bất kỳ triệu chứng nào sau đây: o Tê hoặc yếu ở bàn tay, cánh tay hoặc chân của bạn o Đứng không vững o Mất khả năng đi lại. |
Các lưu ý khác trong quá trình điều trị
Bỏ hút thuốc
· Không bao giờ là quá muộn để bỏ thuốc lá. Bỏ thuốc lá là một trong những điều tốt nhất bạn có thể làm để giúp việc điều trị của bạn đạt hiệu quả tốt hơn.
· Có nhiều công cụ hiệu quả để giúp bạn cai thuốc lá.
· Nói chuyện với bác sĩ để biết thêm thông tin và giới thiệu đến dịch vụ hỗ trợ cai thuốc lá. Hoặc bạn có thể liên hệ tới tổng đài hỗ trợ cai nghiện thuốc lá của Bệnh viện Ung Bướu Hà Nội theo số 0243.218.1861 để được giúp đỡ.
Duy trì lối sống lành mạnh
· Nghiên cứu cho thấy rằng tập thể dục, dù nhỏ đến đâu, cũng mang lại nhiều lợi ích cho con người trong và sau quá trình điều trị ung thư.
· Nói chuyện với bác sĩ của bạn trước khi bắt đầu một chương trình tập thể dục. Bác sĩ của bạn có thể tư vấn các phương pháp tập luyện phù hợp.
Một số câu hỏi thường gặp:
Q: Liệu tôi có bị nhiễm phóng xạ không?
A: Bạn sẽ KHÔNG bị nhiễm phóng xạ trong và sau khi điều trị xạ trị bằng xạ ngoài (EBRT). Bạn có thể tiếp xúc an toàn với những người khác, kể cả trẻ em và phụ nữ có thai, bất cứ lúc nào trong và sau khi điều trị.
Q: Việc điều trị có ảnh hưởng đến đời sống tình dục của tôi không?
A: Ham muốn quan hệ tình dục có thể giảm vì bạn có thể trở nên mệt mỏi, lo lắng hoặc không khỏe trong quá trình điều trị. Bạn có thể thảo luận về những lo lắng của bạn với vợ/chồng và/hoặc bác sĩ của bạn.
Q: Tôi có cần sử dụng biện pháp tránh thai nữa không?
A: Có, cả nam và nữ nên sử dụng các biện pháp tránh thai trong và sau khi xạ trị. Đừng cố gắng mang thai. Một số phương pháp điều trị ung thư có thể gây ra tổn thương cho các tế bào sinh dục như tinh trùng và trứng, có thể dẫn đến bất thường hoặc biến chứng khi sinh. Hỏi bác sĩ về loại tránh thai bạn nên sử dụng và trong thời gian bao lâu.
Q: Liệu điều trị này có ảnh hưởng đến khả năng sinh sản của tôi không?
A: Một số phương pháp điều trị ung thư có thể làm giảm khả năng sinh sản của bạn. Điều này có thể gây khó khăn hoặc không thể có con trong tương lai. Nói chuyện với bác sĩ của bạn trước khi bạn bắt đầu bất kỳ điều trị nào. Tùy thuộc vào từng trường hợp, có thể có các lựa chọn bảo tồn khả năng sinh sản cho bạn. Hãy thảo luận những điều này với bác sĩ của bạn.
Q: Tôi có nên ăn kiêng đặc biệt khi đang xạ trị không?
A: Trong khi bạn đang xạ trị, điều quan trọng là bạn phải cố gắng và duy trì một chế độ ăn uống lành mạnh. Nếu bạn gặp khó khăn khi nuốt, có bất kỳ lo lắng nào về việc giảm cân, tăng cân gần đây hoặc thắc mắc về chế độ ăn uống của bạn, vui lòng yêu cầu nói chuyện với chuyên gia dinh dưỡng.
Q: Tôi có thể lái xe trong thời gian điều trị không?
A: Nói chung, hầu hết bệnh nhân sẽ đủ khỏe để lái xe trong khi họ đang điều trị bằng xạ trị. Nếu bạn lo lắng, vui lòng thảo luận với bác sĩ xạ trị của bạn trước khi lái xe cơ giới.
Q: Tôi có thể tiêm phòng cúm, uốn ván hoặc tiêm phòng COVID-19 được không?
A: Thường là an toàn nếu bạn tiêm phòng các loại vắc xin như cúm, uốn ván và COVID-19 trong khi bạn đang điều trị. Nếu bạn đến hạn tiêm chủng, hãy nói chuyện với bác sĩ của bạn về thời điểm tốt nhất để tiêm.
Q: Uống viên vitamin và thuốc thảo dược có an toàn không?
A: Trước khi bắt đầu bất kỳ loại thuốc nào bao gồm thuốc kê đơn, thuốc không kê đơn, vitamin và các loại thuốc thay thế, tự nhiên hoặc thảo dược, hãy nói với bác sĩ. Một số loại thuốc có thể cản trở quá trình điều trị của bạn.
Q: Làm thế nào để bạn biết nếu điều trị thành công?
A: Có thể không biết liệu việc điều trị của bạn có thành công hay không ngay sau khi điều trị vừa hoàn thành. Bác sĩ sẽ gặp bạn sau khi điều trị xong và sẽ thảo luận về tiến trình tiếp theo để đánh giá hiệu quả điều trị.
Q: Theo dõi sau điều trị như nào?
A: Khi quá trình điều trị của bạn kết thúc, bạn sẽ được bác sĩ tư vấn về những cuộc hẹn tái khám nào là cần thiết.
Biên soạn: Bác sỹ nội trú Phạm Anh Đức – ĐN Xạ trị Theo yêu cầu
Kiểm duyệt: TS.BS. Lê Thu Hà – Trưởng khoa Nội I
Thiết kế: CNh. Bùi Thị Ngọc Bích - Phòng QLCL-CTXH