Chụp CT cho thấy điều gì?
Mỗi hình ảnh CT là một lát cắt qua mặt phẳng ngang của cơ thể, giúp cung cấp hình ảnh rõ nét của xương, cơ quan và các mô mềm; trong khi đó hình ảnh X-quang thường quy thường chỉ cho hình ảnh “bóng mờ” của xương hoặc các cơ quan trong cơ thể.
Hình ảnh CT cung cấp đặc điểm chi tiết về hình dạng, kích thước, vị trí của khối u. Thậm chí còn có thể thấy các mạch máu nuôi dưỡng khối u – mà không cần phẫu thuật hay cắt mở cơ thể để quan sát trực tiếp.
Bác sĩ còn có thể sử dụng hình ảnh CT như là một công cụ hữu ích để hướng dẫn cho kim sinh thiết để lấy mẫu tế bào của khối u làm giải phẫu bệnh – đây gọi là xét nghiệm sinh thiết khối u dưới hướng dẫn CT (CT-guided biopsy). CT cũng giúp định hướng để chọc kim chính xác vào khối u, dùng trong điều trị ung thư bằng phương pháp đốt u bằng sóng cao tần (RFA) – đây là phương pháp điều trị xâm lấn tối thiểu, sử dụng dòng nhiệt phát ra ở đầu kim để phá hủy khối u mà không cần phẫu thuật.
Bằng cách so sánh các hình ảnh CT của tổn thương trước và sau điều trị, bác sĩ có thể đánh giá đáp ứng của khối u với điều trị hoặc phát hiện tổn thương tái phát, tồn dư sau điều trị hay tổn thương di căn mới xuất hiện.
Hình 1: Chụp CT có thể giúp chẩn đoán các bệnh lý ung thư như ung thư phổi (hình bên trái) và bệnh lý không phải ung thư như viêm phổi (hình bên phải).
Chụp CT hoạt động như thế nào?
Ở một khía cạnh nào đó, nguyên lý hoạt động của máy chụp CT tương tự như chụp X-quang thường quy. Nếu X-quang sử dụng một chùm tia toả rộng từ vị trí phát tia cố định, thì CT sử dụng các chùm tia từ bóng phát tia để chụp nhiều hình ảnh từ nhiều góc khác nhau. Máy tính sẽ tổng hợp thông tin từ các góc độ khác nhau này để tạo ra hình ảnh đen trắng mô phỏng một lát cắt của cơ thể – giống như bạn nhìn vào một lát bánh mì cắt ngang.
Thuốc cản quang đặc biệt có thể được sử dụng để giúp hình ảnh rõ nét hơn. Thuốc này có thể được uống, tiêm tĩnh mạch, hoặc đưa vào ruột qua hậu môn bằng phương pháp thụt.
Bằng cách sắp xếp liên tiếp các hình ảnh CT, máy tính có thể dựng thành hình ảnh 3 chiều (3D) và có tái tạo trên hệ thống máy tính để quan sát được các cơ quan và khối u từ các hướng và góc độ khác nhau.
Hiện nay, bác sĩ có thể ứng dụng công nghệ CT tiên tiến gọi là CT nội soi ảo (virtual endoscopy) – giúp khảo sát bề mặt bên trong của các cơ quan như phổi (nội soi phế quản ảo - virtual bronchoscopy) hoặc đại tràng (nội soi đại tràng ảo - CT colonography) mà không cần đưa ống soi trực tiếp vào cơ thể. Hình ảnh 3D của CT được tái tạo và xây dựng tạo nên một hình ảnh dạng đen trắng trên màn hình, giống như hình ảnh trong lòng khí quản hoặc đường tiêu hoá trong nội soi thật.
Tôi cần chuẩn bị gì trước khi chụp CT?
Chụp CT thường được thực hiện ngoại trú, vì vậy bạn không cần nhập viện.
Hãy hỏi bác sĩ xem xét nghiệm CT của bạn có cần tiêm thuốc cản quang không và bạn có bất kì chống chỉ định nào với thuốc cản quang hay không. Trước khi được dùng thuốc, hãy báo cho nhân viên y tế biết nếu bạn từng bị dị ứng hoặc phản ứng với thuốc cản quang, iod, hoặc các loại hải sản trước đó. Đây là thông tin quan trọng vì nếu có dị ứng với các chất này có thể làm tăng nguy cơ phản ứng với thuốc cản quang. Nếu có nguy cơ phản ứng, bạn có thể được yêu cầu thử một liều nhỏ thuốc cản quang trước khi chụp. Bệnh nhân có tiền sử có phản ứng dị ứng nặng trước đó có thể cần uống thuốc (thường là corticosteroid như prednisone) để ngăn ngừa nguy cơ có phản ứng dị ứng. Đôi khi, cần dùng thuốc dự phòng từ hôm trước ngày chụp.
Trong một số trường hợp, bác sĩ có thể yêu cầu bạn nhịn ăn hoặc uống vào buổi tối hôm trước hoặc vài giờ trước khi chụp. Bạn cũng có thể phải dùng thuốc nhuận tràng hoặc thụt tháo để làm sạch ruột, điều này giúp hình ảnh của các cơ quan và tổn thương trong ổ bụng rõ ràng và dễ đánh giá hơn.
Chụp CT diễn ra như thế nào?
Bạn có thể được yêu cầu cởi bỏ quần áo cá nhân và mặc áo choàng, tháo bỏ áo ngực có gọng kim loại, trang sức, khuyên tai, răng giả, máy trợ thính, kẹp tóc, và bất cứ vật kim loại nào khác có thể gây nhiễu ảnh.
Kỹ thuật viên chẩn đoán hình ảnh sẽ thực hiện chụp CT cho bạn. Hãy báo với họ nếu bạn có máy tạo nhịp tim, buồng truyền dịch, hoặc các thiết bị và dụng cụ cấy ghép khác. Những thiết bị này không phải là chống chỉ định chụp CT, nhưng sẽ cần lưu ý nếu vùng đó được chụp, vì chúng có khả năng gây nhiễu ảnh hoặc ảnh hưởng tới quá trình chụp.
Máy chụp CT có hình dáng như một chiếc bánh donut (bánh rán vòng) lớn. Bạn sẽ được nằm trên một bàn chụp phẳng, bàn sẽ trượt ra vào bên trong khoang của máy – có hình tròn. Khi bàn chụp di chuyển, nguồn phát tia X sẽ quay bên trong máy, phát ra các chùm tia X nhỏ ở nhiều góc khác nhau. Các tia này đi qua cơ thể bạn và được cảm biến thu lại. Bạn có thể nghe tiếng kêu ù hoặc “tạch tạch” khi máy hoạt động.
Bạn sẽ nằm một mình trên bàn chụp trong phòng khi chụp, nhưng kỹ thuật viên có thể thấy, nghe và nói chuyện với bạn qua loa.
Chụp CT không gây đau, nhưng bạn có thể có cảm giác khó chịu vì phải nằm giữ nguyên một tư thế trong vài phút. Bạn cũng có thể được yêu cầu nín thở trong thời gian ngắn, vì cử động thở có thể làm mờ hình ảnh do nhiễu ảnh chuyển động.
Khi chụp CT vùng đầu, đầu bạn có thể được cố định bởi giá đỡ. Với chụp CT đại tràng ảo (CT colonography), khí được bơm vào đại tràng để giúp giãn đại tràng và thấy rõ lớp niêm mạc bên trong – điều này có thể gây khó chịu.
Tùy vùng cơ thể cần khảo sát, bạn có thể được yêu cầu uống thuốc cản quang hoặc thụt thuốc cản quang vào đại tràng ngay trước khi chụp.
Nếu cần tiêm thuốc cản quang, bạn sẽ được đặt một kim luồn (IV) vào tĩnh mạch ở tay hoặc cánh tay. Sau đó, bạn sẽ được chụp một lần trước tiêm, rồi được tiêm thuốc cản quang và chụp lại sau tiêm thuốc. Khi tiêm thuốc, bạn có thể cảm thấy nóng ran toàn thân – một số người mô tả cảm giác như “cảm giác ướt ở quần”, nhưng đây chỉ là cảm giác và sẽ hết nhanh sau khi chụp. Bạn cũng có thể thấy vị đắng hoặc vị kim loại trong miệng.
Chụp CT mất bao lâu?
Thời gian chụp CT có thể từ 10 đến 30 phút, tùy theo bộ phận được khảo sát. Thời gian cũng phụ thuộc vào việc có sử dụng thuốc cản quang hay không và bác sĩ có cần chụp thêm để đánh giá không. Thường thì thời gian chuẩn bị và tiêm thuốc cản quang sẽ lâu hơn thời gian chụp. Sau khi chụp xong, bạn có thể được yêu cầu đợi để kỹ thuật viên kiểm tra hình ảnh, đảm bảo ảnh rõ nét và đánh giá được toàn bộ vùng cần chụp. Nếu cần, có thể phải chụp thêm để đánh giá bổ sung.
Hình 2. Những điều cần biết khi chụp CT.
https://www.everydayhealth.com/ct-scan/guide/
Biến chứng và tác dụng phụ có thể gặp khi chụp CT
Một số người có thể có phản ứng với thuốc cản quang, bao gồm:
- Nổi mẩn
- Buồn nôn
- Khò khè/ thở rít
- Khó thở
- Ngứa hoặc sưng mặt (có thể kéo dài đến 1 giờ)
Các triệu chứng này thường nhẹ và tự khỏi, nhưng đôi khi có thể là dấu hiệu của phản ứng dị ứng toàn thân nghiêm trọng hơn và cần được xử lý ngay. Hãy báo ngay cho kỹ thuật viên và nhân viên y tế nếu bạn cảm thấy bất thường sau khi tiêm thuốc cản quang.
Một số người có phản ứng dị ứng nặng hiếm gặp như tụt huyết áp hoặc khó thở – đây là tình huống cần cấp cứu và xử trí khẩn cấp.
Thuốc cản quang tiêm tĩnh mạch cũng có thể gây ảnh hưởng đến chức năng thận, dù rất hiếm gặp, nhưng nguy cơ cao hơn ở các bệnh nhân có bệnh lý về thận trước đó. Nếu cần chụp CT có tiêm thuốc cản quang, bác sĩ thường cần xét nghiệm máu để kiểm tra chức năng thận trước chụp, và đôi khi cần truyền thêm dịch hoặc thuốc để giúp thận thải thuốc ra ngoài an toàn hơn.
Những điều khác bạn nên biết về chụp CT
- Dù chụp CT được mô tả là “lát cắt” hay “mặt cắt ngang”, trên thực tế không có vết cắt nào được tạo ra trên cơ thể.
- Liều bức xạ khi chụp CT cao hơn so với chụp X-quang thường quy.
- Người có trọng lượng cơ thể lớn có thể gặp khó khăn khi nằm trên bàn chụp của máy CT.
- Thông báo ngay với bác sĩ nếu bạn có phản ứng dị ứng hoặc nhạy cảm với iod, hải sản hoặc có tiền sử phản ứng với các thuốc cản quang, thuốc đối quang từ trước đó.
- Hãy thông báo với bác sĩ nếu bạn đang mang thai hoặc đang cho con bú.
- Chụp CT có chi phí cao hơn và có thể đắt hơn chụp X-quang tới 10 lần, điều này phụ thuộc vào quy định của cơ quan y tế và loại máy chụp cũng như kĩ thuật thực hiện – bạn nên kiểm tra xem mức chi trả của bảo hiểm y tế trước khi chụp.
Nguồn: Hiệp hội Ung thư Hoa Kỳ
Đường dẫn: https://www.cancer.org/cancer/diagnosis-staging/tests/imaging-tests/ct-scan-for-cancer.html
Biên dịch: ThS. BSNT. Nguyễn Hà Khương - Khoa chẩn đoán hình ảnh, Bệnh viện Ung Bướu Hà Nội
Hiệu đính: ThS.BS. Nguyễn Thanh Hằng – Phòng HTQT-NCKH
