TỔNG QUAN
Đồng vị phóng xạ I-131
Đồng vị phóng xạ I-131 đã được chấp nhận sử dụng trong chẩn đoán và điều trị bệnh lý tuyến giáp từ thập niên 1940. I-131 có thời gian bán hủy khoảng 8 ngày. Đồng vị phóng xạ I-131 phát ra 2 loại tia, đó là tia beta và tia gamma, trong đó tia beta có mức năng lượng cao được ứng dụng trong điều trị.
I-131 phát ra tia beta gây ion hóa và tiêu hủy tế bào nang giáp và tế bào ung thư tyến giáp thể biệt hóa. Do tia beta có quãng chạy trong mô rất ngắn chỉ vài mm nên không ảnh hưởng đến các tổ chức xung quanh tuyến giáp.
I-131 trong điều trị ung thư tuyến giáp
Do đặc tính hấp thu rất tốt Iod của mô tuyến giáp bình thường và mô ung thư tuyến giáp thể biệt hóa, nên I-131 đã được dùng để điều trị ung thư tuyến giáp sau phẫu thuật.
I-131 được sử dụng để điều trị ung thư tuyến giáp thể biệt hóa (vẫn còn giữ một số đặc tính sinh học của mô tuyến giáp bình thường như hấp thu Iod tuy có thấp hơn, và sản xuất Thyroglobulin). Không điều trị I-131 cho ung thư tuyến giáp thể tủy, ung thư tuyến giáp thể không biệt hóa do tế bào ung thư các thể này không bắt giữ I-131.
Điều trị bằng I-131 giúp người bệnh kéo dài thời gian sống thêm trong trường hợp bệnh đã di căn vùng cổ hoặc di căn xa hiện là phương pháp chuẩn trong rất nhiều trường hợp. Hiệu quả của Iod phóng xạ chưa rõ ràng ở những bệnh nhân ung thư kích thước nhỏ và chưa lan ra ngoài tuyến giáp vì khối u có thể được lấy bỏ hoàn toàn bằng phẫu thuật.
Bệnh nhân ung thư tuyến giáp thể biệt hóa sau phẫu thuật cắt toàn bộ tuyến giáp, chỉ định điều trị I-131 nhằm:
- Diệt giáp: Dùng I-131 để hủy mô giáp bình thường còn lại và/hoặc mô di căn vi thể
- Điều trị mô ung thư giáp: Dùng I-131 để hủy mô ung thư giáp (tại chỗ và di căn) khi còn hoặc không còn mô giáp bình thường.
QUY TRÌNH THỰC HIỆN
Chuẩn bị trước điều trị I-131
- Để đạt hiệu quả điều trị I-131 cao nhất, bệnh nhân phải có nồng độ hormone kích thích tuyến giáp (TSH hay Thyrotropin) cao trong máu. Hormone này có tác dụng làm mô giáp (và tế bào ung thư giáp) bắt giữ Iod phóng xạ. Bệnh nhân sau phẫu thuật cắt toàn bộ tuyến giáp không sử dụng hormone giáp vài tuần, nhằm làm giảm mức hormone giáp (suy giáp), kích thích tuyến yên tăng tiết TSH. Suy giáp có chủ định chỉ làm tạm thời nhưng có thể gây ra một số triệu chứng như mệt mỏi, tăng cân, táo bón, mỏi cơ, giảm khả năng tập trung…Cách thứ hai để tăng nồng độ TSH là tiêm TSH tái tổ hợp (Thyrogen), bệnh nhân được tiêm Thyrogen hàng ngày trong 2 ngày sau đó điều trị Iod phóng xạ vào ngày thứ 3. Với cách này, bệnh nhân không phải ngừng hormone tuyến giáp trong thời gian dài.
- Bệnh nhân thực hiện chế độ ăn hạn chế iod trong 1 - 2 tuần trước khi điều trị. Có nghĩa là tránh những thức ăn chứa muối iod, cũng như các chế phẩm sữa (sữa các loại, bơ, phô mai), trứng, các loại hải sản, đậu nành và các chế phẩm của đậu nành. Không sử dụng các thuốc có chứa nhiều Iod đường uống hoặc bôi ngoài (trước khi sử dụng thuốc, bệnh nhân phải thông tin cho bác sĩ kê thuốc về yêu cầu kiêng Iod.
- Thông báo cho bác sĩ nếu đang mang thai, nghi ngờ có thai hoặc đang cho con bú.
- Bệnh nhân được giải thích về tình hình bệnh tật và các mặt lợi hại của việc dùng thuốc phóng xạ I-131 điều trị, làm giấy cam đoan tự nguyện, đồng ý điều trị bệnh bằng thuốc phóng xạ, được hướng dẫn thực hiện các quy định bảo đảm vệ sinh, an toàn bức xạ.
- Bệnh nhân được khám toàn thân và làm các xét nghiệm cần thiết trước khi nhận liều điều trị I-131.
Trong quá trình điều trị I-131
- Bệnh nhân được uống liều điều trị I-131 dạng viên nang hoặc dung dịch. Sau đó vào viện nằm điều trị nội trú, cách ly trong khu điều trị I-131 của bệnh viện.
- Nhai kẹo cao su, vận động nhiều, tắm gội bằng xà phòng nhiều lần trong ngày.
- Uống nhiều nước, tiểu nhiều lần, không nhịn tiểu để thải thuốc phóng xạ qua đường tiểu, để trách tia bức xạ tác động lâu lên bàng quang và các cơ quan lân cận.
- Sau khi đi vệ sinh phải dội nhiều nước, không để nước tiểu dính vào da, quần áo. Rửa tay sạch bằng xà phòng sau khi đi vệ sinh.
- Trong khoảng 5-7 ngày sau khi nhận liều điều trị, tiến hành xạ hình toàn thân để khảo sát sự tập trung 131I tại vùng tuyến giáp và ghi nhận các ổ tập trung 131I, tổn thương di căn ngoài tuyến giáp nếu có.
- Sau khi uống liều điều trị I-131, bệnh nhân uống hormone tuyến giáp để chống nhược giáp. Bệnh nhân cần phải tiếp tục dùng hormone tuyến giáp suốt quãng đời còn lại trừ những đợt tạm ngưng để xét nghiệm theo yêu cầu của bác sĩ. Liều hormone được bác sĩ điều chỉnh sau những lần tái khám.
Hình 1: Ung thư tuyến giáp di căn hạch và phổi
Xạ hình toàn thân sau khi uống liều điều trị I-131 thấy
hấp thu ở mô giáp còn lại, hạch cổ và ở hai phổi
Sau khi ra viện
Bệnh nhân thực hiện các chế độ cách ly tương đối trong vòng 1-2 tuần. Cách xa phụ nữ có thai và trẻ em trong 2 - 3 tuần. Trường hợp đặc biệt, không được tiếp xúc lâu với người lớn không quá 30 phút.
- Uống nhiều nước, tắm nhiều ít nhất một lần trong ngày.
- Không nên chế biến, nấu ăn cho người khác, nếu có nên đeo khẩu trang.
- Nên sử dụng riêng các đồ dùng cá nhân.
- Nên sử dụng nhà vệ sinh riêng (nếu có thể). Dội nhiều nước sau khi đi vệ sinh.
- Tái khám theo lịch hẹn của bác sĩ.
- Khi muốn có thai, bệnh nhân phải được sự tư vấn của bác sĩ.
Những tác dụng phụ và biến chứng có thể gặp
- Đau và sưng vùng cổ
- Buồn nôn và nôn
- Đau và sưng các tuyến nước bọt
- Thay đổi vị giác
- Khô miệng do xơ teo tuyến nước bọt
- Rối loạn kinh nguyệt ở nữ đôi khi lên đến cả năm, bệnh nhân nam điều trị nhiều đợt với tổng liều lớn có thể giảm số lượng tính trùng nhưng hiếm khi gây vô sinh. Không có tác dụng xấu nào được ghi nhận ở những trẻ được sinh ra từ cha mẹ đã điều trị Iod phóng xạ trong quá khứ.
- Một số biến chứng muộn hiếm gặp khác sau khi nhận tổng liều điều trị cao như: suy tủy và bệnh bạch cầu, xơ phổi, ung thư bàng quang.
LỢI ÍCH / HẠN CHẾ
Lợi ích:
- Giảm tái phát tại chỗ và di căn
- Diệt mô giáp di căn
- Kéo dài cuộc sống thêm cho người bệnh
- Uống I-131 sẽ hủy mô giáp còn lại (đây là nguồn sản xuất Tg), tạo điều kiện theo dõi tốt hơn cho những người bệnh sau phẫu thuật.
Hạn chế:
Hiệu quả của Iod phóng xạ chưa rõ ràng ở những bệnh nhân ung thư kích thước nhỏ đơn ổ hoặc đa ổ (<1cm) chưa lan ra ngoài tuyến giáp, khối u không phải loại giải phẫu bệnh phẫu bệnh không thuận lợi (như tế bào cao, tế bào trụ, hoặc xơ hóa lan tỏa) và không kèm các đặc điểm nguy cơ cao hơn khác. Tuy nhiên, một số trung tâm đã xem xét diệt giáp sau phẫu thuật cắt giáp toàn phần hoặc gần toàn phần cho những trường hợp trên với mục đích cải thiện việc theo dõi và giảm tiềm năng nguy cơ tái phát.
PHỤC HỒI VÀ TRIỂN VỌNG
Mất bao lâu để phục hồi sau điều trị?
- Bệnh nhân sau điều trị và cách ly đủ thời gian theo hướng dẫn, uống hormone tuyến giáp hàng ngày, sẽ quay lại cuộc sống sinh hoạt, ăn uống bình thường. Sau vài tuần uống hormone giáp bệnh nhân sẽ hết tình trạng nhược giáp.
- Bệnh nhân nữ chỉ nên có thai sau ít nhất 6 tháng, bệnh nhân nam chỉ nên thụ tinh sau 1 năm kể từ khi điều trị I-131.
Đánh giá đáp ứng sau điều trị I-131
- Khoảng 6-12 tháng sau điều trị lần đầu, bệnh nhân kiểm tra xạ hình toàn thân với I-131 để đánh giá hiệu quả điều trị.
- Bệnh nhân được hướng dẫn ngừng hormone tuyến giáp và thực hiện chế độ ăn hạn chế iod từ 2-4 tuần. Sau đó, bệnh nhân được kiểm tra lâm sàng, siêu âm tuyến giáp và hạch vùng cổ, X-quang phổi, xét nghiệm TSH, Tg và TgAb, công thức máu, chức năng gan, chức năng thận, uống I-131 liều chẩn đoán và chụp xạ hình toàn thân.
- Quyết định điều trị I-131 tiếp nếu xạ hình còn mô giáp vùng cổ và/hoặc mô giáp di căn hấp thu I-131.
- Đáp ứng điều trị tốt khi xét nghiệm Tg < 1 ng/ml , xạ hình toàn thân I-131 âm tính (không phát hiện mô giáp còn lại hay mô giáp di căn tăng hấp thu I-131) và các xét nghiệm hình ảnh khác không phát hiện tổn thương nghi ngờ mô ung thư giáp tái phát hay di căn.
TẠI SAO NÊN ĐIỀU TRỊ UNG THƯ TUYẾN GIÁP BẰNG I-131 TẠI BỆNH VIỆN UNG BƯỚU HÀ NỘI
- Bệnh viện Ung Bướu Hà Nội là một trong những địa chỉ uy tín hàng đầu để điều trị I-131. Bệnh viện là tuyến cuối trong điều trị ung thư, trực thuộc Sở Y tế Hà Nội, với chức năng vừa khám, chữa bệnh, vừa đào tạo, nghiên cứu khoa học và thực hiện các kỹ thuật cao trong chẩn đoán, điều trị. Bệnh viện đã triển khai điều trị ung thư tuyến giáp bằng I-131 từ những năm 2010, chữa khỏi cho hàng nghìn bệnh nhân ung thư tuyến giáp.
- Đội ngũ bác sĩ Y học hạt nhân giàu kinh nghiệm, được đào tạo chuyên sâu, liên tục tham gia các hội thảo trong và ngoài nước để cập nhật những phác đồ điều trị mới nhất, đảm bảo cung cấp dịch vụ chẩn đoán và điều trị chất lượng cao nhất cho bệnh nhân.
- Cơ sở vật chất khang trang, trang thiết bị đầy đủ, hiện đại phục vụ tốt nhất cho chẩn đoán và điều trị.
- Dịch vụ tận tâm, bệnh nhân được hướng dẫn đầy đủ trước, trong và sau điều trị.
CÂU HỎI THƯỜNG GẶP (FAQ):
1. Chế độ kiêng Iod là gì?
Để tăng hiệu quả điều trị I-131, trước điều trị bệnh nhân cần ăn hạn chế iod khoảng 2 tuần: tránh những thức ăn chứa muối iod, cũng như các chế phẩm sữa (sữa các loại, bơ, phomai), trứng, các loại hải sản, rong tảo biển, đậu nành và các chế phẩm của đậu nành.
2. Điều trị I-131 cần cách ly bao lâu?
Bệnh nhân cách ly tại viện vài ngày tùy theo từng cơ sở điều trị. Sau khi ra viện cách ly tương đối thêm 1-2 tuần, sau đó bệnh nhân sinh hoạt bình thường.
3. Sau điều trị I-131 có cần ăn kiêng Iod không?
Bệnh nhân chỉ thực hiện chế độ ăn hạn chế Iod trước khi uống điều trị I-131 khoảng 2 tuần và sau điều trị khoảng 2 ngày.
4. Điều trị I-131 có vô sinh không?
Không, tuy nhiên cần tránh thai sau điều trị. Bệnh nhân nữ chỉ nên có thai sau ít nhất 6 tháng, bệnh nhân nam chỉ nên thụ tinh sau 1 năm kể từ khi điều trị I-131.
5. Chi phí cho 1 đợt điều trị I-131?
Tùy liều điều trị I-131, thường từ 3-5 triệu với liều thấp và trên dưới 10 triệu với liều cao hơn. Bệnh nhân có bảo hiểm y tế sẽ được bảo hiểm chi trả, giúp giảm bớt gánh nặng chi phí.
Viết bài: Ths.Bs. Cù Thị Minh Ngọc - Khoa Y học hạt nhân
Duyệt bài: BSCKII. Đặng Duy Cường - Trưởng Khoa Y học hạt nhân
