https://hotroungthu.vn/xa-tri-ap-sat
Xạ trị trong là gì?
Xạ trị trong (xạ trị áp sát) cho phép đưa một liều xạ cao hơn tập trung vào một vùng cơ thể nhỏ hơn so với xạ trị ngoài. Kỹ thuật này sử dụng một nguồn phóng xạ được đặt trong một thiết bị nhỏ gọi là nguồn cấy. Các loại nguồn cấy bao gồm: viên nén, hạt cấy, dải, dây, kim, viên nang, bóng, hoặc ống. Các nguồn cấy này sẽ được đặt bên trong cơ thể, trong khối u hoặc mô xung quanh u, nhằm hạn chế tối đa tổn thương lên các cơ quan lành.
- Trong xạ trị áp sát trong khoang, nguồn phóng xạ được đặt vào các khoang cơ thể như trực tràng hoặc tử cung.
- Đối với xạ trị áp sát cắm kim trong mô, nguồn cấy được đặt bên trong khối u hoặc mô xung quanh u thay vì trong khoang cơ thể.
Các nguồn phóng xạ được đặt vào cơ thể như thế nào?
Thủ thuật đặt nguồn phóng xạ thường được thực hiện tại phòng mổ chuyên biệt nhằm hạn chế sự phát tán bức xạ ra bên ngoài. Bệnh nhân sẽ được gây mê toàn thân (sử dụng các thuốc đưa bệnh nhân vào giấc ngủ sâu, không cảm thấy đau) hoặc gây tê tại chỗ (làm tê vùng cơ thể cần can thiệp).
Một hoặc nhiều nguồn cấy sẽ được đặt vào trong khoang cơ thể hoặc các mô bằng một ống dẫn nguồn, thường là ống kim loại hoặc ống nhựa gọi là catheter. Các phương tiện chẩn đoán hình ảnh như X-quang, siêu âm, cộng hưởng từ hoặc cắt lớp vi tính thường được sử dụng để xác định vị trí đặt nguồn chính xác.
Trước khi sử dụng, các nguồn cấy sẽ được bảo quản trong các hộp đặc biệt nhằm ngăn bức xạ phát tán ra bên ngoài. Nhân viên y tế khi thao tác sẽ sử dụng các thiết bị bảo hộ chuyên dụng nhằm tránh phơi nhiễm phóng xạ.
Nguồn cấy sẽ lưu lại trong cơ thể bao lâu?
Thời gian lưu nguồn cấy trong cơ thể phụ thuộc vào loại xạ trị áp sát bệnh nhân được chỉ định. Một số nguồn cấy được đặt vĩnh viễn, trong khi một số nguồn cấy khác sẽ được lấy ra sau vài phút hoặc vài ngày. Việc lựa chọn nguồn cấy phụ thuộc vào loại ung thư, vị trí khối u, tình trạng sức khoẻ nói chung và các phương pháp điều trị đã được chỉ định. Với nguồn cấy vĩnh viễn, lượng bức xạ sẽ giảm dần theo thời gian và cuối cùng không còn phát xạ.
Xạ trị áp sát suất liều cao
Xạ trị áp sát suất liều cao sử dụng nguồn phóng xạ mạnh đưa vào trong cơ thể thông qua ống dẫn nguồn, sau đó được lấy ra sau 10 đến 20 phút. Quá trình này có thể được lặp lại 2 lần mỗi ngày trong vài ngày, hoặc mỗi ngày 1 lần trong vài tuần. Nguồn phóng xạ không được lưu lại trong cơ thể sau điều trị. Ống dẫn nguồn có thể được giữ nguyên giữa các lần điều trị, hoặc được đặt lại trước mỗi lần điều trị.
Bệnh nhân có thể cần nằm viện nếu quá trình điều trị kéo dài nhiều ngày và ống dẫn nguồn được giữ cố định. Bệnh nhân sẽ cần trao đổi với bác sĩ về một số biên pháp cách ly đặc biệt sau điều trị.
Xạ trị áp sát suất liều thấp
Trong phương pháp này, nguồn cấy phát ra liều bức xạ thấp hơn trong một khoảng thời gian dài hơn.
Một số nguồn cấy được để lại trong cơ thể 1 đến vài ngày và sau đó được lấy ra. Bệnh nhân có thể phải ở lại bệnh viện, trong một phòng cách ly đặc biệt trong quá trình điều trị. Với các nguồn cấy lớn hơn, bệnh nhân có thể phải nằm bất động trên gường để tránh di lệch chúng.
Một số nguồn nhỏ hơn (như hạt cấy hoặc viên nén) sẽ được đặt trong cơ thể vĩnh viễn. Sau vài tuần, các nguồn này sẽ ngừng phát ra bức xạ. Kích thước của chúng tương đương với hạt gao và hiếm khi gây ảnh hưởng. Nếu được đặt nguồn cấy vĩnh viễn, bệnh nhân có thể xuất viện ngay trong ngày, nhưng cần tuân thủ một số biện pháp cách ly nhất định theo hướng dẫn của bác sĩ.
Xạ trị áp sát suất liều thấp trong điều trị ung thư tiền liệt tuyến
https://tidsskriftet.no/en/2015/03/low-dose-rate-brachytherapy-low-grade-prostate-cancer
Bệnh nhân sẽ cảm thấy thế nào khi điều trị xạ trị áp sát?
Thông thường bệnh nhân sẽ không cảm thấy đau hoặc mệt nhiều khi đặt nguồn phóng xạ. Các thuốc được sử dụng trong quá trình này có thể gây buồn ngủ, mệt mỏi hoặc buồn nôn nhẹ, nhưng thường không kéo dài. Nếu nguồn cấy được đặt qua ống dẫn, bệnh nhân có thể có cảm giác khó chịu tại chỗ. Trường hợp phải nằm bất động vài ngày, bệnh nhân có thể cảm thấy mỏi hoặc đau. Bác sĩ có thể chỉ định thuốc an thần hoặc thuốc giảm đau nếu cần. Bệnh nhân cần báo ngay cho bác sĩ nếu có cảm giác nóng rát, vã mồ hôi hoặc các triệu chứng bất thường khác.
Điều gì xảy ra sau khi nguồn cấy tạm thời được lấy ra?
Thông thường không cần gây mê khi tháo ống dẫn nguồn và nguồn cấy. Thủ thuật này thường được thực hiện ngay tại phòng bệnh. Vùng điều trị có thể đau hoặc nhạy cảm trong một thời gian ngắn, nhưng phần lớn bệnh nhân sẽ sớm quay trở lại sinh hoạt bình thường. Tuy nhiên, cơ thể vẫn đang trong quá trình phục hồi sau điều trị, do đó bệnh nhân cần ngủ hoặc nghỉ ngơi nhiều hơn trong những ngày tiếp theo.
Điều gì sẽ xảy ra với nguồn cấy vĩnh viễn?
Nguồn phóng xạ sẽ ngừng phát ra bức xạ theo thời gian. Quá trình này có thể kéo dài vài tuần đến vài tháng. Bệnh nhân cần trao đổi với bác sĩ điều trị để biết thời gian cụ thể đối với trường hợp của mình. Khi bức xạ đã hết, nguồn cấy không còn hoạt tính. Chúng thường được để lại trong cơ thể và không gây hại, do đó không cần lấy ra.
Bệnh nhân có bị nhiễm phóng xạ trong hoặc sau điều trị xạ trị trong không?
Khi điều trị bằng xạ trị trong, cơ thể bệnh nhân có thể phát ra một lượng nhỏ bức xạ trong thời gian ngắn.
Nếu được đặt nguồn cấy tạm thời, bệnh nhân thường phải nằm viện và hạn chế tiếp xúc với người thân trong thời gian điều trị. Bệnh nhân có thể cần giữ khoảng cách với người khác, đặc biệt là phụ nữ mang thai và trẻ nhỏ. Sau khi nguồn cấy được lấy ra, cơ thể bệnh nhân thường sẽ không còn phát ra bức xạ.
Với nguồn cấy vĩnh viễn, bức xạ sẽ giảm dần trong vài tuần đến vài tháng. Do bức xạ chỉ lan trong phạm vi nhỏ quanh khối u, nguy cơ gây hại cho người khác là rất thấp. Tuy vậy, bệnh nhân vẫn cần tránh tiếp xúc gần với trẻ nhỏ và phụ nữ mang thai trong thời gian đầu sau khi đặt nguồn cấy.
Nguồn: Hiệp hội Ung thư Hoa Kỳ https://www.cancer.net/
Biên dịch: ThS. BSNT. Nguyễn Ngọc An Nguyên, Khoa xạ trị theo yêu cầu, Bệnh viện Ung bướu Hà Nội
Hiệu đính: ThS.BS. Nguyễn Thanh Hằng, Phòng Hợp tác Quốc tế - NCKH
