Một số loại ung thư cũng phát triển dựa vào hormone. Vì vậy, các phương pháp điều trị làm ngăn chặn hoặc thay thế hormone cũng có thể làm chậm lại hoặc ngăn chặn sự phát triển của ung thư. Điều trị ung thư bằng cách sử dụng hormone được gọi là hormone liệu pháp, hay liệu pháp nội tiết. Liệu pháp hormone chủ yếu được sử dụng để điều trị một số thể nhất định của ung thư vú và ung thư tuyến tiền liệt vì đây là các ung thư phát triển có liên quan đến nội tiết. Một số ung thư khác cũng có thể được điều trị bằng phương pháp này.
Liệu pháp hormone được xem xét như một cách điều trị toàn thân vì nhắm tới những hormone tuần hoàn trong toàn bộ cơ thể. Các thuốc sử dụng trong liệu pháp hormone được vận chuyển trong toàn bộ cơ thể để tìm và nhắm vào các hormone nhất định. Điều này làm cho phương pháp điều trị hormone khác với các liệu pháp chỉ tác động đến một phần nhất định của cơ thể, như phẫu thuật và xạ trị. Những phương pháp này được gọi là điều trị tại chỗ (Mặc dù vậy, phẫu thuật cắt bỏ cơ quan sản sinh hormone cũng có thể được xem là liệu pháp hormone)
Cơ chế hoạt động của liệu pháp hormone
Các thuốc của liệu pháp hormone đi khắp cơ thể và nhắm đích vào các hormone. Những liệu pháp hormone khác nhau sẽ hoạt động theo cách khác nhau.
Các liệu pháp này có thể:
- Làm cơ thể dừng sản sinh một loại hormone nhất định
- Ngăn chặn một loại hormone gắn vào màng tế bào
- Thay thế một hormone để nó không còn hoạt động được nữa
Liệu pháp hormone có thể sử dụng để:
- Điều trị một loại ung thư nhất định bằng cách làm chậm hoặc dừng sự phát triển của khối u
- Làm giảm các triệu chứng của một vài loại ung thư nhất định
Các loại liệu pháp hormone
Có nhiều loại liệu pháp hormone khác nhau. Dưới đây là một số ví dụ về các loại thuốc và loại ung thư các thuốc này có thể điều trị
Ung thư vú
- Ức chế thụ thể Aromatase (AIs), ví dụ như anastrozole, exemestane, và letrozole
- Điều biến chọn lọc thụ thể estrogen(SERMs) ví dụ như tamoxifen và raloxifene
- Kháng thụ thể estrogen, ví dụ như fulvestrant và toremifene
- Đồng vận LH (LHRH), ví dụ như goserelin, leuprolide, và triptorelin
- Phẫu thuật cắt buồng trứng
Ung thư tiền liệt tuyến
- Kháng androgen, ví dụ như apalutamide, enzalutamide, darolutamide, bicalutamide, flutamide, và nilutamide (Còn gọi là liệu pháp ức chế androgen - ADT)
- Ức chế CYP17, ví dụ abiraterone và ketoconazole
- Đồng vận và đối vận LH (LHRH) , ví dụ goserelin, leuprolide, triptorelin, and degarelix
- Phẫu thuật cắt tinh hoàn
Ung thư nội mạc tử cung
- Progestins, ví dụ như medroxyprogesterone acetate hoặc megestrol acetate
- Điều biến chọn lọc thụ thể estrogen(SERMs) ví dụ như tamoxifen và raloxifene
- Đồng vận LH (LHRH), ví dụ như goserelin, leuprolide, và triptorelin
- Ức chế thụ thể Aromatase (AIs), ví dụ như anastrozole, exemestane, và letrozole
Ung thư tuyến thượng thận
- Thuốc ức chế epinephrine ( adrenolytic), ví dụ như mitotane
- Kháng thụ thể estrogen, ví dụ như fulvestrant và toremifene
- Điều biến chọn lọc thụ thể estrogen(SERMs) ví dụ như tamoxifen và raloxifene
Thực hiện điều trị bằng liệu pháp hormone
Thuốc đường uống
Rất nhiều loại thuốc nội tiết được đưa vào cơ thể bằng đường uống. Trong những trường hợp này, thuốc có thể dạng viên nén, viên con nhộng hoặc dạng lỏng như những thuốc khác. Thường bệnh nhân sẽ được uống thuốc tại nhà. Tần suất của từng loại thuốc còn phụ thuộc vào giai đoạn và loại ung thư. Vì vậy, bệnh nhân nên tuân thủ triệt để cách uống thuốc đã được bác sĩ dặn dò. Có thể có những y lệnh đặc biệt kèm theo, tùy theo loại thuốc bệnh nhân được kê.
Thuốc tiêm
Một số loại thuốc nội tiết được tiêm vào tay, chân hoặc mông. Chúng được gọi là thuốc tiêm bắp. Cũng có loại thuốc được tiêm dưới da bụng. Chúng được gọi là thuốc tiêm dưới da. Tần suất sử dụng phụ thuộc vào loại thuốc và loại ung thư được điều trị. Mũi tiêm này sẽ được thực hiện tại cơ sở y tế. Một vài trường hợp khác, bệnh nhân có thể được đào tạo để sử dụng các loại thuốc này tại nhà
Phẫu thuật loại bỏ cơ quan sinh dục
Một vài loại phẫu thuật cũng có thể xem là liệu pháp hormone. Ví dụ như phẫu thuật cắt bỏ tinh hoàn, nơi sản sinh testosterone chính của cơ thể, có thể là một lựa chọn cho bệnh nhân nam có ung thư tiền liệt tuyến như một phần của điều trị. Hoặc phẫu thuật cắt bỏ buồng trứng, nguồn sinh estrogen và progesterone chính của cơ thể, có thể là lựa chọn của bệnh nhân nữ mắc ung thư vú.
Tác dụng phụ của phương pháp này tương tự như sử dụng các thuốc làm giảm nồng độ nội tiết trong cơ thể. Một ưu điểm của phương pháp này là chỉ cần làm một lần, không cần điều trị lâu dài. Mặc dù vậy, một khi đã thực hiện phương pháp này, kết quả sẽ là vĩnh viễn, vì không thể đảo ngược hoặc thay đổi được nữa.
Tác dụng phụ của liệu pháp hormone
Mỗi bệnh nhân có thể có các triệu chứng tác dụng phụ khác nhau tùy theo loại liệu pháp nội tiết. Bệnh nhân cần nắm rõ các triệu chứng này khi quyết định lựa chọn phương pháp điều trị cho mình. Bệnh nhân cần phải cân đối giữa lợi ích và nguy cơ của bất cứ phương pháp điều trị nào. Cần trao đổi kỹ càng với đội ngũ y bác sỹ nếu có bất cứ thắc mắc nào về liệu pháp nội tiết.
Nam giới sử dụng liệu pháp nội tiết để điều trị ung thư tiền liệt tuyến có thể gặp các tác dụng phụ như:
- Nóng mặt
- Giảm ham muốn tình dục
- Rối loạn cương dương
- Loãng xương và tăng nguy cơ gãy xương
- Mệt mỏi đuối sức
- Tăng cân (Đặc biệt là vùng bụng) và giảm khối cơ
- Gặp khó khăn về trí nhớ
- Tăng nguy cơ mắc các bệnh lý khác
Phụ nữ sử dụng liệu pháp hormone điều trị ung thư vú và ung thư nội mạc có thể mắc các tác dụng phụ sau:
- Nóng mặt
- Ra khí hư âm đạo, khô âm đạo hay ngứa rát
- Giảm ham muốn tình dục
- Mệt mỏi
- Buồn nôn
- Đau cơ và khớp
- Loãng xương và tăng nguy cơ gãy xương
- Tăng nguy cơ mắc ung thư khác, đột quỵ, nhồi máu não và các bệnh lý tim mạch
Bệnh nhân nam mắc ung thư vú điều trị bằng liệu pháp hormone có thể gặp cùng các triệu chứng trên kèm theo rối loạn cương dương.
An toàn trong điều trị bằng liệu pháp hormone
Cần bảo vệ những người xung quanh vì các loại thuốc hóa chất nói chung là độc hại. Vì vậy những người sử dụng cần phải đọc kỹ hướng dẫn sử dụng trước khi dùng. Các thuốc nội tiết cũng có cảnh báo và chống chỉ định. Cần hỏi ý kiến của đội ngũ y tế chuyên môn về các cảnh báo đặc biệt để bảo vệ bạn và người thân khi đang điều trị bằng liệu pháp hormone
Nguồn: Hiệp hội Ung thư Hoa Kỳ
Đường dẫn: https://www.cancer.org/treatment/treatments-and-side-effects/treatment-types/hormone-therapy.html
Biên dịch: BS. Lê Thành Chung- Khoa Ngoại Vú Phụ Khoa
Hiệu đính: ThS.BS Nguyễn Thanh Hằng – Phòng HTQT và NCKH
