TỔNG QUAN
Ung thư đầu cổ là gì?
Ung thư đầu cổ (Head and neck cancer), hay gọi tắt là “HNC”, là một nhóm các loại ung thư hình thành ở vùng đầu và cổ.
Có nhiều yếu tố nguy cơ gây ung thư vùng đầu cổ trong đó 2 yếu tố nguy cơ chính là thói quen hút thuốc và sử dụng rượu bia. Ngoài ra có một số virus gây nguy cơ ung thư như Epstein-Barr Virus (EBV) gây ung thư vòm mũi họng và Human Papillomavirus (HPV) tăng nguy cơ ung thư họng miệng.
Điều trị ung thư đầu của là điều trị đa mô thức kết hợp phẫu thuật, xạ trị và điều trị toàn thân. Trong đó phẫu thuật là phương pháp điều trị quan trọng giúp loại bỏ khối u có khả năng đem lại kết quả điều trị triệt căn đặc biệt những khối u được phát hiện ở giai đoạn sớm. Ví dụ, phẫu thuật có thể được thực hiện để cắt bỏ một phần lưỡi, hàm mặt hoặc họng, thanh quản. Mục tiêu là loại bỏ tối đa tế bào ung thư càng tốt mà không ảnh hưởng tiêu cực đến chất lượng cuộc sống sau điều trị.
Tạo hình là gì?
Tạo hình có nghĩa là phụ hồi lại các tổn thương sau phẫu thuật. Trong một số trường hợp, việc này có thể thực hiện một cách đơn giản. Tuy nhiên, nhiều trường hợp phẫu thuật ung thư làm thay đổi ngoại hình của người bệnh làm mất thẩm mỹ hoặc ảnh hưởng đến chức năng ăn uống và giao tiếp. Trong những trường hợp này, bác sĩ phẫu thuật cần phải tạo hình lại những khuyết hổng sau cắt bỏ khối u để đảm bảo vấn đề thẩm mỹ và phục hồi lại chức năng cho người bệnh từ đó hạn chế ảnh hưởng đến chất lượng sống sau điều trị.
Bác sĩ sẽ trao đổi về tình trạng bệnh, kế hoạch điều trị trong đó có phẫu thuật và phương pháp tạo hình cần thực hiện với người bệnh trước khi tiến hành phẫu thuật. Phương pháp tạo hình, loại vạt cần dùng phụ thuộc vào một số yếu tố như kích thước và vị trí của khối u, mức độ lan rộng, và các phương pháp điều trị bổ trợ sau phẫu thuật.
Trường hợp khối u.bé ở vị trí thuận lợi sau cắt bỏ bác sĩ phẫu thuật có thể chỉ cần khâu vết thương lại. Với những khối u lớn, ở vị trí khó khăn phẫu thuật cắt bỏ khối u phức tạm vùng khuyết hổng cần che phủ bác sĩ sẽ cần tạo hình lại khuyết hổng bằng tái tạo vạt.
Tạo hình bằng vạt là gì?
Phẫu thuật tái tạo vạt bao gồm việc di chuyển một mảnh da và các mô khác từ một phần của cơ thể đến một vị trí khác, và có các mạch máu nuôi dưỡng. Mảnh mô được di chuyển gọi là “vạt”.
Một vạt có thể bao gồm da, mỡ, cơ, thần kinh hoặc xương. Tùy vào mục đích sử dụng mà vạt có thể chứa một phần hoặc toàn bộ các loại mô này. Vạt có thể được lấy từ nhiều vị trí khác nhau trên cơ thể.
Các loại vạt được sử dụng để tạo hình trong phẫu thuật ung thư đầu cổ
Vạt có thể được lấy từ bất kỳ vị trí nào trên cơ thể. Có nhiều cách khác nhau để phân loại vạt, phân loại theo vị trí một vạt có thể là tại chỗ, tại vùng hoặc vạt từ xa.
Đối với phẫu thuật tái tạo sau phẫu thuật ung thư đầu cổ, bác sĩ thường sử dụng “vạt tự do” (free flap). Điều này có nghĩa là vạt được tách rời hoàn toàn khỏi vị trí ban đầu. Sau đó, các mạch máu sẽ được nối lại với các mạch máu tại vị trí mới mà vạt được chuyển đến.
Các vị trí thường được lấy vạt tự do bao gồm:
- Vạt cẳng tay quay
- Vạt xương bả vai
- Vạt đùi ngoài
- Vạt xương mác
Đôi khi, thay vì lấy vạt tự do từ nơi khác trên cơ thể, bác sĩ có thể sử dụng vạt từ vị trí gần khu vực cần tái tạo. Những vạt này được gọi là “vạt có cuống mạch” (pedicled flap). Loại vạt này vẫn giữ nguyên sự nối kết với mạch máu tại vị trí gốc. Ví dụ, nếu cần cắt bỏ một phần hạ họng, có thể sử dụng vạt cơ ngực lớn có cuống mạch để tái tạo.
Các vị trí khác trên cơ thể cũng có thể được sử dụng để lấy vạt. Lựa chọn tốt nhất phụ thuộc vào tình trạng cụ thể của từng người bệnh.
QUY TRÌNH THỰC HIỆN
Chuẩn bị trước mổ:
- Đánh giá toàn diện: nội soi tai mũi họng, chụp CT/MRI vùng đầu cổ.
- Hội chẩn đa chuyên khoa (phẫu thuật, xạ trị, hóa trị, dinh dưỡng, phục hồi chức năng).
- Chuẩn bị vùng cho vạt có thể siêu âm Dopller xác định mạch máu, đo đạc kích thước vạt và vẽ hình trước mổ
Trong phẫu thuật:
- Cắt bỏ triệt căn khối u với diện cắt đủ rộng, lấy diện cắt sinh thiết tức thì đảm bảo không còn ung thư.
- Lấy vạt mô theo kế hoạch đã tính toán trước mổ
- Di chuyển vạt đến vùng khyết hổng sau cắt bỏ khối u và tạo hình phục hồi cấu trúc giải phẫu, đảm bảo chức năng và thẩm mỹ tối đa.
Bác sĩ nào có thể thực hiện phẫu thuật tạo hình trong ung thư đầu cổ?
Phẫu thuật tạo hình trong ung thư đầu cổ đòi hỏi phẫu thuật viên ung bướu đầu cổ phải được đào tạo chuyên sâu về tạo hình hàm mặt và tai mũi họng. Bác sĩ có kinh nghiệm trong phẫu thuật tạo hình và làm việc trong trung tâm có trang thiết bị hiện đại.
LỢI ÍCH VÀ RỦI RO
Lợi ích của phẫu thuật tạo hình:
- Đảm bảo cắt bỏ toàn bộ các khối u lớn với diện cắt đủ rộng.
- Bảo tồn hoặc tái tạo chức năng ăn, nói, thở.
- Khôi phục thẩm mỹ vùng mặt – cổ, nâng cao chất lượng sống.
- Tăng tỷ lệ phẫu thuật thành công so với phẫu thuật truyền thống
Rủi ro có thể gặp:
- Nhiễm trùng vết mổ.
- Hoại tử vạt một phần cần khâu phục hồi thì 2
- Chảy máu, hoại tử vạt hoàn toàn
- Tổn thương dây thần kinh tại vị trí cho và nhận vạt
- Biến chứng toàn thân: viêm phổi, suy dinh dưỡng.
PHỤC HỒI VÀ TRIỂN VỌNG
Thời gian hồi phục:
- Trung bình 1-2 tuần nằm viện.
- Tập nuốt, tập nói, phục hồi chức năng kéo dài vài tháng.
Tỷ lệ thành công:
- Tỷ lệ sống của các loại vạt khác nhau có dao động, tuy nhiên thường > 95% tại các trung tâm lớn.
- Kết quả thẩm mỹ – chức năng tốt, nhiều bệnh nhân có thể ăn nhai và giao tiếp bình thường trở lại, nâng cao chất lượng sống sau điều trị
Chăm sóc sau mổ:
- Theo dõi tình trang vạt trong những đầu bằng lâm sàng
- Kiểm tra mức độ liền vết thương của vùng tạo hình sau 1 tuần
- Chế độ dinh dưỡng đặc biệt (qua sonde dạ dày giai đoạn đầu).
- Tái khám định kỳ phát hiện tái phát và biến chứng.
Khi nào cần liên hệ bác sĩ ngay:
- Vạt tái tạo sưng nề, đổi màu bất thường.
- Mép vết mổ có hiện tượng bị hở, bung chỉ
- Chảy máu nhiều vùng mổ.
- Khó thở, sốt cao, đau dữ dội.
TẠI SAO NÊN CHỌN BỆNH VIỆN UNG BƯỚU HÀ NỘI?
Bệnh viện Ung Bướu Hà Nội là bệnh viện tuyến cuối trong điều trị ung bướu với:
- Đội ngũ bác sĩ phẫu thuật đầu cổ – vi phẫu được đào tạo trong và ngoài nước.
- Mô hình điều trị đa chuyên khoa bao gồm bác sĩ phẫu thuật ung thư có các chứng chỉ chuyên sau về tai mũi họng và tạo hình hàm mặt, bác sĩ hoá chất và các nhà xạ trị giúp cho việc điều trị bệnh được đầy đủ và chuyên sâu cho từng bệnh nhân.
- Đồng thời, bệnh viện còn được trang bị cơ sở vật chất và hệ thống thiết bị hiện đại, giúp quy trình phẫu thuật diễn ra an toàn, hạn chế biến chứng và rút ngắn thời gian hồi phục.
Viết bài: Ths.BSNT. Trần Nguyên Tuấn, Khoa Ngoại đầu cổ
Duyệt bài: TS. Đàm Trọng Nghĩa, Trưởng khoa Ngoại đầu cổ
