Siêu âm cung cấp những thông tin gì?
Máy siêu âm tạo ra hình ảnh gọi là ảnh siêu âm (sonogram) bằng cách phát ra sóng âm tần số cao đi xuyên qua cơ thể. Khi các sóng âm dội lại từ cơ quan và mô, chúng tạo ra các tín hiệu hồi âm (echo). Máy sẽ chuyển những tín hiệu hồi âm này thành hình ảnh thực, thể hiện cấu trúc và chuyển động của các cơ quan, thậm chí cả dòng máu chảy trong mạch. Các hình ảnh này có thể thấy được trên màn hình máy tính.
Hình 1. Một ví dụ về hình ảnh siêu âm
(Nguồn: https://www.nature.com/articles/s41598-018-27222-6)
Siêu âm rất hiệu quả trong việc ghi nhận hình ảnh của một số bệnh lý mô mềm mà X-quang khó hiển thị rõ. Siêu âm cũng là phương pháp hữu hiệu để phân biệt nang chứa dịch và khối u đặc, vì hai loại tổn thương này tạo ra các hồi âm rất khác nhau. Kỹ thuật này có giá trị trong một số tình huống vì thường được thực hiện nhanh chóng và không gây phơi nhiễm bức xạ cho người bệnh.
Hình ảnh siêu âm không chi tiết bằng hình ảnh chụp CT hoặc MRI. Siêu âm cũng không thể xác định được một khối u có phải là ung thư hay không. Ngoài ra, việc sử dụng siêu âm cũng bị hạn chế ở một số vùng của cơ thể vì sóng âm không thể truyền qua không khí (như trong phổi) hoặc xuyên qua xương.
Các bác sĩ thường sử dụng siêu âm để định hướng kim sinh thiết (lấy dịch hoặc một mẫu mô nhỏ để quan sát dưới kính hiển vi). Trong quá trình thực hiện, bác sĩ quan sát màn hình siêu âm khi di chuyển kim và có thể thấy kim đang tiến dần vào khối u.
Trong một số loại siêu âm, đầu dò (transducer – thiết bị phát sóng âm và thu lại tín hiệu hồi âm) được áp sát và di chuyển trên bề mặt da. Sóng âm sẽ truyền qua da và đến các cơ quan bên dưới.
Trong những trường hợp khác, để có được hình ảnh rõ nét nhất, bác sĩ phải sử dụng đầu dò đưa vào một số khoang tự nhiên của cơ thể, như thực quản (ống nối giữa họng và dạ dày), trực tràng hoặc âm đạo.
Một số máy siêu âm đặc biệt, gọi là máy siêu âm Doppler, có thể hiển thị tốc độ và hướng dòng máu chảy trong mạch. Thông tin này rất hữu ích vì dòng máu trong khối u khác với dòng máu trong mô lành. Một số máy Doppler còn tạo hình ảnh màu (Color Doppler). Color Doppler giúp bác sĩ dễ dàng hơn trong việc xác định ung thư đã lan vào mạch máu hay chưa, đặc biệt là ở gan và tụy.
Siêu âm hoạt động như thế nào?
Một máy siêu âm gồm có 3 bộ phận chính: bảng điều khiển, màn hình hiển thị và đầu dò - thường có hình dạng giống như micro hoặc chuột máy tính. Đầu dò phát ra sóng âm và thu lại các tín hiệu hồi âm. Bác sĩ hoặc kỹ thuật viên siêu âm sẽ di chuyển đầu dò trên vùng cơ thể cần khảo sát. Máy tính bên trong thân máy sẽ phân tích các tín hiệu và hiển thị hình ảnh lên màn hình.
Hình 2. Minh họa hình ảnh máy siêu âm (Nguồn: Internet)
Hình dạng và cường độ của các tín hiệu hồi âm phụ thuộc vào độ đậm đặc của mô. Ví dụ, hầu hết sóng âm sẽ đi xuyên qua một nang chứa dịch và chỉ tạo ra rất ít hoặc tín hiệu hồi âm rất yếu, khiến nang này hiển thị màu đen trên màn hình. Ngược lại, sóng âm sẽ bị khối u đặc dội lại, tạo nên một kiểu hồi âm mà máy tính sẽ hiển thị dưới dạng hình ảnh sáng hơn.
Chuẩn bị trước khi thực hiện siêu âm
Hầu hết các loại siêu âm không cần chuẩn bị gì đặc biệt, tuy nhiên điều này còn tùy thuộc vào cơ quan cần khảo sát. Bác sĩ hoặc điều dưỡng sẽ hướng dẫn bạn cụ thể về những bước cần thực hiện trước khi làm siêu âm. Tùy vào cơ quan cần khảo sát, bạn có thể cần nhịn ăn, uống thuốc nhuận tràng hoặc thụt tháo.
Nếu bạn cần thực hiện siêu âm ổ bụng, có thể bạn sẽ được yêu cầu uống nhiều nước ngay trước khi siêu âm để làm đầy bàng quang. Việc này giúp tạo ra hình ảnh rõ hơn vì sóng âm truyền tốt qua môi trường dịch.
Quá trình siêu âm diễn ra như thế nào?
Siêu âm có thể được thực hiện tại phòng khám hoặc bệnh viện. Bạn nên mặc quần áo thoải mái. Tùy vào vùng cơ thể cần khảo sát, bạn có thể phải thay áo choàng bệnh viện.
Thông thường, bạn sẽ nằm trên bàn khám. Tư thế nằm sẽ phụ thuộc vào vùng cần khảo sát. Kỹ thuật viên sẽ thoa một lớp gel lên da và di chuyển đầu dò trên vùng cần kiểm tra. Gel này vừa giúp bôi trơn da, vừa giúp dẫn truyền sóng âm. Gel có cảm giác mát và trơn. Nếu dùng đầu dò đưa vào cơ thể, đầu dò cũng sẽ được bôi gel và đưa vào khoang tự nhiên (như âm đạo, trực tràng hoặc thực quản). Điều này có thể gây cảm giác áp lực hoặc khó chịu.
Trong quá trình siêu âm, kỹ thuật viên hoặc bác sĩ sẽ di chuyển đầu dò áp sát lên da. Bạn có thể được yêu cầu nín thở trong lúc khảo sát. Người vận hành có thể điều chỉnh nút hoặc cần gạt để tăng độ sâu mà sóng âm truyền tới. Bạn có thể cảm thấy lực đè nhẹ từ đầu dò.
Hình 3: Minh họa quá trình siêu âm (Nguồn: Internet)
Sau khi siêu âm xong, gel sẽ được lau sạch khỏi da. Gel không làm bẩn da hoặc quần áo của bạn.
Siêu âm diễn ra trong bao lâu?
Một lần siêu âm thường kéo dài từ 20 đến 30 phút. Thời gian thực hiện tùy thuộc vào loại siêu âm và mức độ khó trong việc phát hiện các bất thường ở cơ quan cần khảo sát.
Các biến chứng có thể xảy ra khi siêu âm là gì?
Siêu âm là một kỹ thuật rất an toàn, với nguy cơ xảy ra biến chứng rất thấp.
Tôi cần biết thêm điều gì về siêu âm?
- Siêu âm không sử dụng bức xạ.
- Siêu âm thường có chi phí thấp hơn nhiều so với các phương pháp chẩn đoán hình ảnh khác.
- Chất lượng hình ảnh phụ thuộc nhiều vào kỹ năng của kỹ thuật viên hoặc bác sĩ vận hành đầu dò.
- Việc thu được hình ảnh rõ nét thường khó hơn ở những người thừa cân.
- Các dạng siêu âm mới hơn có thể cung cấp hình ảnh 3 chiều (3D).
Nguồn: Hiệp hội Ung thư Hoa Kỳ (ACS): https://www.cancer.org
Đường dẫn: https://www.cancer.org/cancer/diagnosis-staging/tests/imaging-tests/ultrasound-for-cancer.html
Biên dịch: DS. Chu Hà My - Khoa Dược, Bệnh viện Ung Bướu Hà Nội
Hiệu đính: BS. Đỗ Thái Huy - Khoa Chẩn đoán hình ảnh, Bệnh viện Ung Bướu Hà Nội
