Tác dụng phụ về tình dục có thể là về thể chất, tinh thần hoặc cảm xúc. Điều trị ung thư có thể ảnh hưởng đến tâm trạng, hình dáng cơ thể, mức năng lượng và cảm giác về trạng thái khỏe mạnh của bệnh nhân. Và tất cả những điều này có thể ảnh hưởng đến đời sống tình dục của họ.
Bệnh nhân nên trao đổi với các bác sĩ điều trị ung thư của mình xem việc chẩn đoán và/hoặc điều trị ung thư có thể thay đổi đời sống tình dục của mình hay không. Nếu có thể, bệnh nhân nên làm điều này trước khi bắt đầu điều trị. Nó có thể ảnh hưởng đến việc lựa chọn điều trị nào là tối ưu cho họ. Nếu bệnh nhân lo lắng nhiều, họ có thể muốn hỏi thêm ý kiến của các bác sỹ khác.
Khó khăn về tình dục trong thời kỳ ung thư
Những thay đổi liên quan đến sức khỏe tình dục của người bệnh do bệnh ung thư hoặc quá trình điều trị có thể xảy ra trong hoặc sau khi điều trị. Những thay đổi này có thể biến mất hoặc có thể là vĩnh viễn và khác nhau ở từng người.
Các tác động thể chất do điều trị có nhiều khả năng xảy ra khi các phương pháp điều trị ảnh hưởng trực tiếp đến cơ quan sinh dục. Ví dụ, điều trị ung thư tuyến tiền liệt, ung thư bàng quang hoặc ung thư tinh hoàn có nhiều khả năng ảnh hưởng đến khả năng sinh hoạt tình dục hơn so với điều trị các loại ung thư khác.
Tuy nhiên, điều trị các bệnh ung thư khác, chẳng hạn như bệnh bạch cầu, cũng có thể khiến bệnh nhân ít hứng thú với tình dục do việc điều trị khiến họ cảm thấy mệt mỏi hoặc ốm yếu. Đây là lý do tại sao nên trao đổi với bác sĩ về chẩn đoán cụ thể và những gì sẽ xảy ra trong quá trình chẩn đoán và điều trị.
Tác dụng phụ về tình dục có thể bao gồm:
- Giảm ham muốn tình dục
- “Rối loạn cương dương” hay khó cương cứng hoặc khó duy trì đủ thời gian để quan hệ tình dục.
- Xuất tinh sớm, đạt cực khoái trước khi bạn muốn.
- Ra nước tiểu khi đạt cực khoái.
- Cực khoái không có tinh dịch chảy ra: điều này có thể xảy ra nếu tinh dịch chảy ngược vào bàng quang thay vì ra khỏi dương vật
- Đau trong quá trình làm tình.
Nếu bạn gặp bất kỳ vấn đề nào trong số này trước khi điều trị ung thư, hãy báo cho bác sĩ. Nếu họ biết về vấn đề, họ có thể giúp đỡ hoặc ngăn chặn vấn đề trở nên tồi tệ hơn. Bạn cũng nên trao đổi với bác sĩ về bất kỳ vấn đề mới hoặc thay đổi về sức khỏe tình dục của mình trong hoặc sau khi điều trị.
Các phương pháp điều trị có thể gây ra các vấn đề tình dục
Một số phương pháp điều trị có nhiều khả năng ảnh hưởng đến đời sống tình dục của bệnh nhân hơn những phương pháp khác. Các phương pháp điều trị sau đây có thể gây ra các vấn đề về tình dục.
Phẫu thuật. Phẫu thuật liên quan đến tuyến tiền liệt, tinh hoàn, bàng quang, đại tràng và/hoặc trực tràng có thể làm tổn thương các dây thần kinh kiểm soát sự cương cứng. Hãy trao đổi với phẫu thuật viên về phương pháp phẫu thuật "bảo tồn thần kinh". Phẫu thuật cũng có thể gây xuất tinh "khô", gây khó chịu cho bệnh nhân.
Phẫu thuật làm hậu môn nhân tạo, phẫu thuật dẫn lưu nước tiểu hoặc cắt bỏ tinh hoàn có thể ảnh hưởng đến sự tự tin và hình ảnh cơ thể của người bệnh. Lỗ thông đại tràng và lỗ thông niệu đạo là những chỗ mở trong cơ thể để đi tiêu và tiểu. Bệnh nhân đeo một chiếc túi chứa chất thải và điều này có thể khiến họ tránh bộc lộ cơ thể của mình với bạn tình.
Xạ trị. Xạ trị vùng khung chậu, là khu vực xung quanh hông, có thể gây ra chứng rối loạn cương dương. Điều này có thể xảy ra từ 6 tháng đến 2 năm sau khi điều trị. Nó có thể biến mất hoặc đỡ hơn sau 2 đến 3 năm. Người bệnh nên trao đổi với bác sĩ về những việc cần làm khi bị rối loạn cương dương.
Một phương pháp điều trị ung thư tuyến tiền liệt được gọi là "liệu pháp áp sát" liên quan đến việc đặt các "hạt" phóng xạ nhỏ gần khối u. Giống như các liệu pháp xạ trị khác, điều này có thể gây ra rối loạn cương dương. Người bệnh nên trao đổi với bác sĩ của bạn về những việc cần làm nếu điều này xảy ra.
Xạ trị nói chung có thể gây đau, mệt mỏi và mất khả năng kiểm soát nhu động ruột hoặc bàng quang. Những vấn đề này có thể khiến bệnh nhân tránh quan hệ tình dục hoặc giảm hứng thú.
Cuối cùng, mắc bệnh tim, huyết áp cao hoặc tiểu đường khiến bệnh nhân có nhiều khả năng bị rối loạn cương dương do xạ trị. Nhưng bệnh nhân cũng có thể bị rối loạn cương dương ngay cả khi không có những bệnh này này.
Hóa trị. Các tác dụng phụ của hóa trị có thể ảnh hưởng đến cảm giác của bệnh nhân, hình ảnh bản thân và ham muốn tình dục của họ. Các tác dụng phụ có thể bao gồm tăng hoặc giảm cân, buồn nôn, nôn và tiêu chảy. Bệnh nhân cũng có thể mất khả năng cương cứng, nhưng thường sau một thời gian sẽ hồi phục.
Người bệnh nên hỏi với bác sĩ của bạn về các tác dụng phụ về tình dục có thể xảy ra của bất kỳ loại thuốc nào, bao gồm liệu pháp nhắm trúng đích hoặc liệu pháp miễn dịch, là một phần trong kế hoạch điều trị của họ.
Liệu pháp hormone. Một số phương pháp điều trị ung thư tuyến tiền liệt được thiết kế để giảm lượng hormone testosterone mà cơ thể bệnh nhân tạo ra. Điều này được thực hiện để chống lại ung thư, nhưng nó có thể gây ra giảm ham muốn tình dục, rối loạn cương dương và khó đạt cực khoái.
Bệnh nhân trẻ tuổi vẫn có thể cương cứng dù có hoặc không dùng thuốc rối loạn cương dương. Điều này là do cơ thể họ có nhiều testosterone hơn khi ở độ tuổi trẻ hơn.
Chăm sóc hỗ trợ/các loại thuốc khác. Một số loại thuốc để kiểm soát các triệu chứng hoặc các vấn đề khác có thể gây ra các vấn đề về tình dục. Ví dụ một số loại thuốc giảm đau, thuốc chống trầm cảm và thuốc huyết áp được gọi là "thuốc chẹn beta".
Bệnh nhân lớn tuổi hoặc có vấn đề tình dục từ trước khi điều trị ung thư sẽ có nguy cơ cao gặp các vấn đề về tình dục sau khi điều trị ung thư. Cho dù người bệnh bao nhiêu tuổi cũng rất cần nói chuyện với bác sĩ về những lo lắng về tình dục của mình.
Các chủ đề người bệnh có thể muốn thảo luận với bác sỹ bao gồm việc người bệnh có muốn có con hay không, họ muốn gì từ đời sống tình dục của mình và đối tác của họ mong đợi điều gì. Có nhiều cách để điều trị các vấn đề tình dục, bao gồm cả những cách điều trị ung thư.
Phòng tránh rủi ro khi điều trị ung thư
Người bệnh nên nói chuyện với bác sĩ về cách bảo vệ bản thân và bạn tình của họ khỏi bất kỳ rủi ro nào từ việc điều trị ung thư.
Ví dụ, các biện pháp bảo vệ như vậy có thể bao gồm việc sử dụng bao cao su để bảo vệ bạn tình của người bệnh khỏi phơi nhiễm với thuốc hóa trị liệu. Những loại thuốc này tồn tại trong tinh dịch của người bệnh từ 48 đến 72 giờ. Ngoài ra, người bệnh cần sử dụng bao cao su nếu đã điều trị bằng phương pháp xạ áp sát. Bao cao su bảo vệ bạn tình của họ nếu hạt phóng xạ thoát ra ngoài.
Người bệnh ít có khả năng làm bạn tình mang thai khi bạn đang hóa trị nhưng vẫn có thể. Để bảo vệ bạn đời con cái nào trong tương lai, người bệnh cần sử dụng các biện pháp tránh thai cho đến ít nhất 2 tháng sau khi kết thúc hóa trị.
Hóa trị, xạ trị và một số loại phẫu thuật có thể dẫn tới vô sinh. Nếu người bệnh lo lắng về vô sinh, hãy cho bác sĩ điều trị ung thư của mình biết về điều này trước khi bắt đầu điều trị.
Người bệnh có thể muốn đông lạnh một lượng tinh trùng của mình hoặc thử một lựa chọn bảo tồn khả năng sinh sản khác.
Cảm xúc và các vấn đề tình dục
Cảm xúc về bệnh ung thư và điều trị ung thư có thể ảnh hưởng đến hứng thú của người bệnh với tình dục và khả năng thân mật với bạn đời của họ. Những quan ngại mà người bệnh có thể cần nói chuyện với bác sĩ bao gồm:
- Lo sợ ung thư tái phát
- Cảm thấy buồn bã, thất vọng hoặc bất lực
- Cảm thấy tồi tệ về những thay đổi của cơ thể
- Bị căng thẳng, trầm cảm hoặc lo âu
Đối tác của người bệnh cũng có thể cảm thấy những cảm xúc này. Do vậy họ cần nói chuyện với nhau về cảm xúc và mối lo ngại của bạn, bao gồm cả việc chúng có thể ảnh hưởng đến sức khỏe tình dục ra sao. Có những cảm xúc này mà không nói về chúng có thể cản trở sự gần gũi, cả về thể chất lẫn tình cảm.
Quản lý tác dụng phụ
Giảm các tác dụng phụ về tình dục là một phần quan trọng trong chăm sóc bệnh ung thư. Điều này được gọi là chăm sóc giảm nhẹ hoặc chăm sóc hỗ trợ. Các bác sĩ có thể đề xuất các cách để kiểm soát các triệu chứng. Những khuyến nghị này phụ thuộc vào:
- Tiền sử về tình dục của bệnh nhân, bao gồm tình trạng sức khỏe tình dục của bệnh nhân và bất kỳ vấn đề hoặc thách thức nào bệnh nhân gặp phải trong quá khứ
- Bệnh nhân có vợ/chồng hoặc bạn tình lâu dài hay không
- Các kiểu quan hệ tình dục của bệnh nhân và cách mà tình dục phù hợp với cuộc sống của họ.
Bác sĩ sẽ trao đổi với bệnh nhân về bất kỳ khó khăn nào. Họ cũng có thể khám và làm các xét nghiệm. Các lựa chọn điều trị cho các vấn đề tình dục bao gồm:
Thuốc rối loạn cương dương. Những loại thuốc này có thể giúp bệnh nhân cương cứng và giữ nó đủ lâu để quan hệ tình dục. Những loại thuốc này bao gồm sildenafil (Viagra), tadalafil (Cialis) và vardenafil (Levitra). Bệnh nhân có thể dùng những thuốc này hàng ngày hoặc chỉ khi họ muốn làm tình.
Bài tập sàn chậu. các bài tập này hữu ích với các cơ ở vùng sinh dục và cũng có thể giúp bệnh nhân kiểm soát ruột và bàng quang nếu họ bị tiêu tiểu không tự chủ.
Tiêm vào dương vật. có thể dùng một cây kim nhỏ để tiêm thuốc vào dương vật giúp cương cứng. Các loại thuốc này làm tăng lưu lượng máu đến dương vật bao gồm:
· Alprostadil (được gọi là Caverject, Edex hoặc Muse)
· Papaverine (nhiều biệt dược)
Cấy ghép vào dương vật. Bác sĩ đặt một thiết bị bên trong dương vật của bệnh nhân. Bệnh nhân có thể sử dụng thiết bị để đạt được sự cương cứng khi họ muốn.
Thiết bị hút chân không làm cương cứng. Bệnh nhân đặt một cái bơm nhỏ lên dương vật của mình để giúp máu lưu thông vào đó. Điều này có thể giúp họ có được sự cương cứng.
Vòng thắt dương vật. Một chiếc vòng được đặt quanh gốc dương vật sau khi bệnh nhân đạt cương cứng, giúp giữ máu trong trục dương vật. Nó có thể được sử dụng kết hợp với các liệu pháp khác được liệt kê ở trên để giúp duy trì sự cương cứng.
Người bệnh cần hỏi bác sĩ về những rủi ro và tác dụng phụ có thể xảy ra của các phương pháp họ chọn. Các bác sĩ cũng có thể giúp giải quyết những cảm xúc ảnh hưởng đến đời sống tình dục của người bệnh. Các lựa chọn bao gồm:
· Trao đổi với chuyên gia tư vấn hoặc nhà trị liệu tình dục
· Tìm kiếm sự giúp đỡ trong cộng đồng của bạn, chẳng hạn như nhóm hỗ trợ cho những người đàn ông sống sót sau ung thư
Tư vấn cặp đôi có thể giúp người bệnh nói chuyện hiệu quả với đối tác của mình. Giao tiếp tốt hơn có thể giúp giải quyết những cảm xúc khó khăn cản trở sự thân mật và tình dục.
Nguồn: Dịch từ https://www.cancer.net/ Hiệp hội Ung thư lâm sàng Hoa Kỳ (ASCO)
Biên dịch: BSNT. Phạm Anh Đức, Đơn nguyên Xạ trị theo yêu cầu, Bệnh viện Ung bướu Hà Nội
Hiệu đính: Ths. Bs. Nguyễn Thanh Hằng – Phòng HTQT&NCKH
