Hình 1: Các nguyên liệu từ thực vật dùng làm thuốc dược liệu. Nguồn: https://www.southpointhealth.com.au/herbal-medicine/
Thuốc dược liệu là gì?
Thuốc dược liệu được làm từ thực vật, thông qua việc sử dụng kết hợp các bộ phận của cây, ví dụ như lá, hoa hoặc rễ. Mỗi bộ phận có thể có các công dụng làm thuốc khác nhau. Các nhà sản xuất sử dụng nhiều cách khác nhau để chiết xuất hoạt chất từ các bộ phận này. Thực vật khô và tươi đều được sử dụng để làm thuốc.Thuốc dược liệu đôi khi được gọi với các tên gọi khác như thảo dược, liệu pháp thảo mộc hoặc thuốc thực vật.
Thuốc dược liệu phương Tây
Thuốc dược liệu phương Tây tập trung vào việc trị liệu cho toàn bộ cơ thể hơn là chỉ tập trung vào bệnh hiện mắc. Vì vậy, nhà thảo dược trị liệu sẽ căn cứ vào các thông tin như:
-
Tiền sử bệnh
-
Tiền sử gia đình
-
Chế độ ăn
-
Lối sống
Các nhà trị liệu bằng dược liệu phương Tây thường bào chế thuốc từ các loại thảo mộc ở Châu Âu và Bắc Mỹ. Họ cũng sử dụng một số loại thảo mộc truyền thống từ Trung Quốc và Ấn Độ.
Y sỹ, bác sỹ y dược cổ truyền hay lương y có thể sử dụng các bài thuốc từ toàn bộ hoặc các bộ phận của cây thuốc. Sử dụng dược liệu được cho rằng sẽ giúp cơ thể bạn tự chữa lành hoặc giảm tác dụng phụ của các thuốc điều trị đang sử dụng.
Thuốc dược liệu Trung Quốc
Thuốc dược liệu là một phần quan trọng của hệ thống Y học cổ truyền Trung Quốc (TCM). TCM nhằm mục đích khôi phục lại sự cân bằng Khí trong cơ thể. Các thày thuốc Trung y tin rằng Khí là dòng năng lượng trong cơ thể và rất cần thiết để duy trì một sức khỏe tốt. Âm và Dương đề cập đến những phẩm chất khác nhau của Khí. Khi Âm và Dương của Khí hòa hợp với nhau thì cơ thể sẽ cân bằng, khỏe mạnh và tâm trí sẽ bình yên, hạnh phúc. Bệnh tật là do cân bằng giữa Âm và Dương bị xáo trộn. Các nhà y dược cổ truyền Trung Quốc sử dụng dược liệu tùy theo cách chúng tác động đến một bộ phận hoặc dòng năng lượng của cơ thể.
Hình 2. Y học cổ truyền Trung Quốc. Nguồn: https://www.ctnaturalhealth.com/traditional-chinese-medicine-ancient-medicine-modern-benefits/
TCM bao gồm:
-
Châm cứu
-
Liệu pháp xoa bóp
-
Thuốc dược liệu
-
Các bài tập thở và di chuyển nhẹ nhàng theo phương thức truyền thống được gọi là Khí công
-
Bài tập vận động gọi là Thái cực quyền
TCM sử dụng hàng trăm dược liệu từ thực vật. Thày thuốc Trung y có thể sử dụng các bộ phận khác nhau của cây như lá, rễ, thân, hoa hoặc hạt. Thông thường, dược liệu thường được dùng dưới dạng kết hợp của nhiều loại thảo mộc khác nhau và được dùng dưới dạng trà, viên nang, cồn thuốc hoặc bột.
Tại sao người bệnh mắc ung thư sử dụng thuốc dược liệu
Thuốc dược liệu là một trong những liệu pháp bổ sung và thay thế được những bệnh nhân ung thư sử dụng nhiều nhất. Thuốc dược liệu đã được sử dụng trong nhiều thế kỷ để điều trị các tình trạng bệnh lý khác nhau. Việc sử dụng thảo dược được cho là cách tự nhiên giúp bạn thư giãn và đối phó với lo lắng và trầm cảm hoặc giúp điều trị các tình trạng khác như:
-
Viêm mũi dị ứng
-
Hội chứng ruột kích thích
-
Rối loạn kinh nguyệt
-
Bệnh chàm
Thuốc dược liệu cũng được sử dụng để giúp người bệnh cảm thấy dễ chịu hoặc kiểm soát được tình trạng bệnh tốt hơn.
Làm thế nào để bạn có thể tiếp cận việc dùng dược liệu
Trong lần khám đầu tiên, các y bác sỹ y học cổ truyền sẽ hỏi bạn những câu hỏi chung về sức khỏe, lối sống và chế độ ăn uống của bạn. Họ sẽ xem xét bệnh sử và tìm hiểu về bất kỳ loại thuốc hoặc thực phẩm bổ sung nào bạn đang dùng.
Bạn cũng sẽ được khám tổng quát, có thể bao gồm đo mạch, huyết áp và kiểm tra tình trạng da, móng tay, lưỡi và mắt. Y bác sỹ cũng có thể thăm khám vùng bụng của bạn.
Sau đó, y bác sỹ y học cổ truyền sẽ chỉ định những loại thuốc cần thiết cho bạn. Các phương thuốc này thường được chuẩn bị hoặc chế biến trong lúc bạn chờ đợi.
Các dạng thuốc có thể là:
-
Dung dịch các thành phần thảo mộc ngâm trong cồn (cồn thuốc)
-
Bột dược liệu làm thành viên nén hoặc viên nang
-
Các loại dung dịch nước như trà được làm từ thảo mộc thô
-
Các loại dung dịch dầu như kem hoặc thuốc mỡ
Các y bác sỹ y học cổ truyền có thể đề nghị bạn tái khám sau một vài tuần. Thời gian điều trị sẽ phụ thuộc vào căn nguyên bệnh.
Ai không nên dùng thuốc dược liệu
Điều này phụ thuộc vào loại thảo dược bạn muốn sử dụng. Điều quan trọng là bạn phải tham khảo ý kiến bác sĩ điều trị trước khi dùng bất kỳ phương thuốc dược liệu nào nếu bạn:
-
Có bất kỳ tình trạng bệnh lý nào, bao gồm cả ung thư
-
Đang xạ trị
-
Đang mang thai hoặc cho con bú
-
Sẽ phải phẫu thuật trong vài tuần tới
-
Đang sử dụng các liệu pháp điều trị ung thư khác (điều trị bằng phương pháp tiêu chuẩn/chính thống, các liệu pháp bổ sung hoặc liệu pháp thay thế)
Sử dụng thuốc thảo dược một cách an toàn
Nhiều người cho rằng sản phẩm được quảng cáo là nguồn gốc tự nhiên hoặc thảo mộc thì sẽ an toàn khi sử dụng. Một số loại thuốc dược liệu an toàn khi sử dụng nhưng một số khác có thể có tác dụng phụ nghiêm trọng và nguy hiểm nếu sử dụng không đúng cách. Một số loại thuốc thảo dược có thể tương tác với thuốc kê đơn và các phương pháp điều trị ung thư khác mà bạn đang thực hiện. Hãy tham vấn ý kiến của chuyên gia ung thư trước khi dùng bất kỳ loại thuốc thảo dược nào.
Một số phương pháp điều trị bằng thảo dược có thể ảnh hưởng đến cách cơ thể hấp thu, chuyển hóa và thải trừ thuốc điều trị trị ung thư. Ví dụ, Viện Ung thư Quốc gia Hoa Kỳ (NCI) cho biết rằng Cây Ban âu (tên gọi khác St John's wort) có thể khiến cơ thể bạn đào thải thuốc imatinib (Glivec) nhanh hơn. Điều này có nghĩa là sử dụng loại thảo dược này có thể làm cho imatinib kém hiệu quả hơn trong việc điều trị ung thư.
Một số loại thuốc thảo dược có thể làm tăng tác dụng của thuốc trị ung thư. Điều này có thể dẫn đến tình trạng quá liều thuốc điều trị. Các loại thuốc thảo dược khác có thể tương tác với một số loại thuốc. Ví dụ, nhân sâm châu Á và quả việt quất có thể làm tăng nguy cơ chảy máu sau phẫu thuật. Một số phương pháp điều trị bằng dược liệu có thể khiến da bạn nhạy cảm hơn với ánh sáng. Không nên sử dụng chúng trong khi đang xạ trị.
Tác dụng phụ
Mỗi loại thuốc dược liệu có thể có tác dụng phụ. Một số an toàn khi sử dụng và không có bất kỳ tác dụng phụ đáng chú ý nào. Nhưng một số loại cây gây độc cho con người và có thể gây ra những tác dụng phụ nghiêm trọng.
Hãy luôn thông báo với bác sĩ nếu bạn đang sử dụng bất kỳ loại thảo dược nào. Việc bạn hỏi y sỹ, bác sỹ y học cổ truyền của mình danh sách tất cả các thành phần trong phương thuốc dược liệu của bạn có thể hữu ích để nếu bạn có bất kỳ tác dụng phụ nào, bác sĩ ung thư sẽ biết bạn đã dùng loại thảo dược gì.
Hãy cho cả nhà thảo dược và bác sĩ ung thư của bạn biết ngay lập tức nếu bạn cảm thấy mệt mỏi hơn hoặc bị ốm trong khi dùng thuốc dược liệu.
Nghiên cứu thuốc thảo dược điều trị ung thư
Không có bằng chứng đáng tin cậy nào từ các nghiên cứu trên người cho thấy các thuốc từ dược liệu có thể điều trị, ngăn ngừa hoặc chữa khỏi bất kỳ loại ung thư nào.
Một số thử nghiệm lâm sàng dường như cho thấy rằng một số loại thảo dược Trung Quốc có thể giúp con người sống lâu hơn, giảm tác dụng phụ và giúp ngăn ngừa ung thư tái phát, đặc biệt khi kết hợp với các liệu pháp điều trị thông thường.
Nhưng nhiều nghiên cứu trong số đó được xuất bản bằng tiếng Trung Quốc và một số nghiên cứu không liệt kê các loại thảo mộc cụ thể được sử dụng. Một số bài báo không cung cấp đủ chi tiết về cách các nhà nghiên cứu thực hiện nghiên cứu.
Thật khó để biết những nghiên cứu này đáng tin cậy đến mức nào và loại thảo mộc nào có thể có tác dụng trong điều trị. Cần có những thử nghiệm lâm sàng đáng tin cậy để minh chứng cho điều này.
Chi phí khi dùng thuốc dược liệu
Lần thăm khám đầu tiên của bạn với một y sỹ hoặc bác sỹ y học cổ truyền thường sẽ tốn kém hơn những lần thăm khám tiếp theo. Các cuộc hẹn tái khám thường ngắn hơn nên có thể sẽ tốn ít chi phí hơn. Bạn cũng sẽ phải trả tiền cho các loại thảo dược được kê đơn. Những chi phí này có thể khác nhau tùy theo từng nơi.
Lời cảnh báo
Sản phẩm thảo dược bày bán tại các cửa hàng thực phẩm bảo vệ sức khỏe và nhà thuốc phải đạt tiêu chuẩn chất lượng. Các cửa hàng này cần cung cấp thông tin về sản phẩm kinh doanh, bao gồm loại dược liệu và liều lượng cụ thể của sản phẩm cũng như thông tin về độ an toàn của thảo dược.
Ở Châu Âu, hãy luôn mua các sản phẩm được đăng ký theo chương trình Liệu pháp thảo dược truyền thống (THR). Các thuốc dược liệu được đăng ký theo chương trình này có nhãn hiệu THR và biểu tượng trên bao bì. Sản phẩm THR đã được kiểm nghiệm về chất lượng và độ an toàn.
Một số sản phẩm thảo dược không được cấp phép đã bị phát hiện có chứa chất cấm và chất gây độc. Nhiều nhà sản xuất chưa liệt kê điều này trên bao bì sản phẩm. Lượng hoạt chất cũng có thể khác nhau giữa các sản phẩm.
Việc bạn muốn thử bất cứ loại dược liệu nào nếu bạn nghĩ rằng nó có thể giúp điều trị hoặc chữa khỏi bệnh ung thư là điều có thể hiểu được. Chỉ bạn mới có thể quyết định có nên sử dụng liệu pháp thay thế như thuốc thảo dược hay không. Tuy nhiên điều này có thể gây hại cho sức khỏe nếu bạn ngừng điều trị ung thư vì một phương pháp điều trị chưa được chứng minh.
Một số trang web có thể quảng cáo thuốc thảo dược như một phần của phương pháp điều trị ung thư. Nhưng không có tổ chức khoa học uy tín nào về điều trị ung thư ủng hộ điều này.
Tổ chức cung cấp thông tin về thuốc dược liệu
Bạn có thể nhận thêm thông tin về thảo dược từ các tổ chức sau:
Cục Quản lý y, dược cổ truyền
Cục Quản lý y, dược cổ truyền là Cục chuyên ngành thuộc Bộ Y tế Việt Nam. Trang thông tin điện tử của Cục bao gồm các dịch vụ về tra cứu chất lượng dược liệu, truy xuất nguồn gốc dược liệu, giá thuốc và thông tin về đăng ký thuốc dược liệu.
Website: https://ydct.moh.gov.vn/
Tra cứu Dược liệu
Đây là trang web tổng hợp thông tin khái về hơn 4000 loại dược liệu và thông tin chi tiết của hơn 1400 loại dược liệu quý từ cuốn “ Cây thuốc và động vật làm thuốc Việt Nam”, “Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam” cùng ý kiến tham vấn nhiều chuyên gia Dược Liệu.
Website: https://tracuuduoclieu.vn/
Nguồn: Viện nghiên cứu Ung thư Vương quốc Anh (Cancer Research UK)
Biên dịch và tổng hợp: DS. Điều Thị Ngọc Châu, Khoa Dược, Bệnh viện Ung Bướu Hà Nội.
Hiệu đính: ThS. BS. Nguyễn Thanh Hằng, Phòng HTQT&NCKH, Bệnh viện Ung Bướu Hà Nội.
